Op de fiets op zoek naar vluchtroutes van nazi’s in een leeg Berlijn

'De vlucht uit Hitlers bunker' is het nieuwste boek van Sjoerd J. de Boer. Het geeft een overzicht van de laatste tien dagen van Hitlers leven, en volgt daarna de vlucht van verschillende groepen en individuen vanaf die allerlaatste dag dat ze bij Hitler in de buurt waren. Het is voor het eerst dat in een boek alle vluchtroutes in kaart worden gebracht. Auteur en WO2-kenner Sjoerd de Boer vertelt in woord en beeld de verhalen van de bekendste bewoners van de bunker en de rijkskanselarij. En hij brengt verslag uit van verschillende ooggetuigen die na de oorlog vertelden hoe ze probeerden te vluchten. We stelden hem via e-mail enkele vragen over zijn boek.



Over Hitlers laatste dagen en zelfmoord in zijn bunker is al veel geschreven en er is ook een film over gemaakt, ‘Der Untergang’. Wat is de invalshoek van jouw boek en waarin verschilt dit van eerdere publicaties?

In ‘De Untergang’ volgde je maar een van de groepen, die van secretaresse Traudl Junge. In dit boek staan veel meer vluchtverhalen. Die van zo’n beetje alle volgelingen en medewerkers van Hitler die zich nog in en om de bunker bevonden. Zo volg je een paar adjudanten die van Hitler toestemming kregen zich aan te sluiten bij de troepen buiten de stad. Ze vluchtten door de kapotgeschoten straten en de chaos in het park Tiergarten naar het westen. Met bootjes probeerden ze via de brede rivier de Havel weg te komen. Wat er toen gebeurde, lees je natuurlijk in het boek. Het deel over de laatste tien dagen van Hitler heb ik kort gehouden, maar het zit er wel in. Je moet immers weten waar al die mensen vandaan komen. Een bundeling van de vluchtverhalen zoals deze ben ik nog nergens tegengekomen. En door de vele recente en historische foto’s en een paar prachtige overzichtskaarten van TracesOfWar-medewerker Marcel Kuster is het ook nog een mooi boek om te bekijken. En natuurlijk handig om te gebruiken als je zelf de sporen van toen een keer wil volgen.



Hoe ben je tot het besluit gekomen om dit boek te schrijven en hoe verliep het schrijfproces in vergelijking met dat van de eerdere boeken die je publiceerde?

Het begon met een mail van iemand van de Britse uitgever Frontline, Pen & Sword. Die hadden op mijn website ‘The Hitlerpages’ een verhaal met foto’s over de vlucht van Martin Bormann gezien en daar wilden ze wel een boek over uitgeven. Die vluchtte door metrotunnels en over treinbruggen zijn dood tegemoet. Voor een boek was dat verhaal te kort, dus heb ik voorgesteld ‘iedereen’ die nog in de bunker was te volgen. Ik ben ze nagereisd en heb toen al die nieuwe foto’s gemaakt. En dat is heel erg leuk om te doen.

Je beschrijft heel gedetailleerd de vlucht vanuit Hitlers bunker van diverse personen uit de directe kring van Hitler. Met behulp van wat voor bronnen heb je hun vluchtroutes kunnen reconstrueren?

In de verhalen die je tegenkomt in biografieën of artikelen over die tijd, kom je namen van veel mensen tegen. Van die mensen zoek ik uit of ze persoonlijke verslagen hebben geschreven over hun vlucht uit de bunker. Soms, zoals bij de toenmalige minister Albert Speer en de leider van de Hitlerjugend Artur Axmann, bestaan er daarnaast nog verschillende naoorlogse interviews. Er zijn onderweg uiteraard ook veel mensen gesneuveld. Toch bleven er genoeg getuigen over om het hele verhaal te vertellen. Beroemd zijn bijvoorbeeld de vluchtverhalen van Traudl Junge en Rochus Misch maar als je een beetje doorzoekt, stuit je ook op de verhalen van mensen van wie ik de naam hooguit een keer in een bijzin had gelezen. Want ook voor minder bekende mensen was dit een uiterst indrukwekkende periode van hun leven. Uiteindelijk kom je dan tot een behoorlijk compleet verhaal waarin al die vluchtverhalen zijn opgenomen.



Heb je je geprobeerd te verplaatsen in de mannen en vrouwen die tot het einde bij Hitler bleven? Waren zij zo trouw aan hun Führer dat ze zelfs hun leven voor hem wilden geven of waren ze eerder besluiteloos of volgzaam dan bezeten van hem?

In iemand als telefonist Rochus Misch was dat makkelijker dan bij sommige anderen. Ik heb hem jaren geleden eens ontmoet en dat helpt al. In zijn boek staat hij stil bij zijn twijfel. Omdat hij de enige was die de telefooncentrale beheerde, moest hij nog in de bunker blijven, zelfs na de dood van Hitler. Joseph Goebbels nam nog even de leiding van Hitler over maar ook hij kon niet zonder een werkende telefoonlijn. Als Misch dan soms even niets te doen had, zat hij te mijmeren over de zinloosheid van het doorvechten. Dat is natuurlijk goed te begrijpen.

Het zijn de compleet kritiekloze types, waarvan er veel zelfmoord pleegden, waar ik meer moeite mee heb. Je weet natuurlijk nooit welke zelfreflecties iemand nog heeft op het laatste moment en ik kan me nog best voorstellen dat je, als je ergens sterk in gelooft, geschokt bent als dat ten einde komt. Maar iemand als Magda Goebbels zal ik nooit begrijpen. Zij bracht haar eigen kinderen om, omdat ze dacht dat hun leven na de instorting van het Derde Rijk geen zin meer had. Dat iemand zoiets kan doen…

In het boek zijn vele foto’s opgenomen van locaties in hedendaags Berlijn die zich bevonden langs de vluchtroutes van de behandelde personen. Hoe was het om door Berlijn rond te struinen om alle locaties op te sporen en te fotograferen?

Geweldig. In Berlijn ben ik al heel vaak geweest, ook om foto’s te maken, maar dit keer had het iets extra’s. Hotels waren leeg in verband met coronamaatregelen, m’n ontbijt kocht ik bij de supermarkt, en er waren bijna geen toeristen. De stad was aangenaam rustig en dat maakte het fotograferen makkelijk. Ik heb een fiets gehuurd en ben zo alle locaties die ik wilde zien, langsgefietst. Met de auto heb ik het noorden van het land gedaan. In drie regio’s: die boven Berlijn, de regio Hamburg en het gebied bij de Deense grens. Van de Obersalzberg had ik nog zoveel materiaal, dat ik daar niet naartoe hoefde. Dat was handig toen reizen moeilijker werd.



‘De Hitlermythes’, ‘Een cadeautje van de Führer’, ‘Met Hitler in het Westen’ en nu ‘De vlucht uit Hitlers bunker’; Hitler lijkt een onuitputbare bron voor jou om over te schrijven. Wat fascineert jou precies aan deze persoon en heeft het onderwerp van je volgende boek ook weer met hem te maken?

‘De Hitlermythes’ is het enig boek dat alleen over Hitler gaat. Daarna kwam ‘Met Hitler in het Westen’ uit, een fotoboek over Hitler, maar het verhaal dat ik achterin het boek schreef, gaat over Hitlers fotograaf, Heinrich Hoffmann. In ‘Een cadeautje van de Führer’ staan vooral verhalen over anderen. Ik was dus al aan het verbreden. En dat is bij dit boek ook zo. Achter alles zit Hitler, maar de verhalen in dit boek gaan over zijn vluchtende volgelingen. Je ziet al heel lang dat mensen dingen die in de Tweede Wereldoorlog gebeurden, gebruiken als argument in wat voor discussie dan ook. Dat zijn over het algemeen valse vergelijkingen. Maar je kunt wel paralellen zien tussen toen en nu, bijvoorbeeld als het gaat om leiderschap, complotdenken of desinformatie. En dat blijft erg interessant.

De vlucht uit Hitlers bunker

Het lot van de leiders van het Derde Rijk

ISBN: 9789089754042

Meer informatie over dit boek