Heel Nederland had baat bij het werk van de liniecrossers

‘Liniecrossers’ van Jelle Simons beschrijft de geschiedenis van de liniecrossers van Groep Albrecht, de frontkoeriers van het verzet. Historicus Jelle Simons doorzocht archieven in binnen- en buitenland, sprak met nabestaanden en betrokkenen en kreeg inzage in het archief van het voormalig hoofd van de Nederlandse inlichtingendienst, Jan Marginus Somer. Aan de hand van zijn bevindingen reconstrueerde hij de totstandkoming en activiteiten van verzetsgroep de liniecrossers in een spannend beschreven geschiedenis. We stelden de auteur via e-mail enkele vragen over zijn boek.



Hoe is uw belangstelling voor de liniecrossers van de Groep Albrecht ontstaan en hoe kwam u tot het besluit om hierover een boek te schrijven?

Als militair-historicus heb ik natuurlijk sowieso een gezonde interesse in de Tweede Wereldoorlog, maar in dit geval waren het de nabestaanden van Bertus van Gool, een commandant van Groep Albrecht uit Sliedrecht, die mij benaderden om onderzoek naar dit onderwerp te verrichten. Daar ben ruim drie jaar geleden aan begonnen en dit boek is daar eindresultaat van.

Heeft u nog leden van de groep kunnen spreken of waren zij inmiddels allemaal al overleden? Was hun verhaal bij de nabestaanden nog bekend?

Mijn boek gaat over Groep Albrecht, maar spitst zich toe op de zogeheten liniecrossers van Groep Albrecht, een kleine groep mannen die in de laatste zes maanden van de Tweede Wereldoorlog verbindingslijnen tussen bevrijd en bezet Nederland onderhielden, dwars door de Biesbosch. Alle mannen die deel uit maakten van deze groep zijn helaas al overleden. Niettemin heb ik een koerierster gesproken die voor deze groep heeft gewerkt en tevens een man die als kind in een boerderij in de Zuid-Hollandse Biesbosch woonde. Zijn ouderlijk huis was een veelgebruikte uitvalsbasis van de liniecrossers. Zodoende kon hij mij veel vertellen over hoe de tochten tussen bezet en bevrijd Nederland in zijn werk gingen. Verder rust mijn onderzoek vooral op documenten van de Nederlandse inlichtingendienst Bureau Inlichtingen. Groep Albrecht en daarmee ook de liniecrossers opereerden onder de vlag van Bureau Inlichtingen en daar inlichtingendiensten nu eenmaal verzot zijn op het opstellen van inlichtingenrapporten is er veel waardevolle informatie bewaard gebleven. Gelukkig maar.

Welke indruk heeft u gekregen van de leden van de groep? Wat waren het voor mannen en hebben ze allemaal een vergelijkbaar profiel of waren ze juist heel verschillend? Was er eigenlijk ook een rol weggelegd voor vrouwen bij dit verzetswerk?

Groep Albrecht is opgericht door de Engelandvaarder Henk de Jonge, die naar aankomst in Engeland is gerekruteerd door Bureau Inlichtingen. De Jonge is in maart 1943 teruggekeerd naar Nederland, hangend aan een parachute. De opdracht die hij meekreeg bestond uit het opzetten van een spionageorganisatie teneinde militaire en economische inlichtingen in bezet Nederland in te winnen. De medewerkers die hij aanvankelijk om zich verzamelde, een kerngroep van pakweg 25 man, hadden veelal een academische en/of militaire achtergrond. Maar naarmate de organisatie in omvang toenam – Groep Albrecht telde uiteindelijk zo’n 800 medewerkers – sloten mensen uit alle gelederen van de bevolking zich bij de organisatie aan. Vertegenwoordigers, boeren, winkeliers, onderwijzers, politieagenten en ga zo maar door. Onder de liniecrossers, de mannen die de inlichtingen door de Biesbosch vervoerden, zaten nogal wat binnenvaartschippers en mensen die voor de oorlog in de Biesbosch hadden gewerkt, zoals griendwerkers. De Biesbosch was een onherbergzaam gebied met een zekere gebruiksaanwijzing wanneer het om de getijdenwisseling ging. De liniecrossers van Groep Albrecht waren veelal in de dorpjes rond de Biesbosch opgegroeid. Zij kenden deze gebruiksaanwijzing als geen ander.


Hoewel het crossen een mannelijke aangelegenheid was, had Groep Albrecht nogal wat vrouwen in de gelederen. Sommigen werkten als koerierster, maar ik ben ook dames tegengekomen die een meer organisatorische rol in het geheel hadden, of spionageactiviteiten verrichten. Daarbij werden de crosslines ook ingezet om passagiers van en naar bevrijd Nederland te vervoeren. Onder deze passagiers zaten dikwijls vrouwen. Thea Hoogensteijn, bijvoorbeeld. Thea was de secretaresse van SS Sturmbahnführer Willy Lages en tevens informant voor het Amsterdamse verzet. Toen haar dubbelrol aan het licht kwam is ze via de crosslines in de Biesbosch in veiligheid gebracht.

Wat waren de belangrijkste activiteiten van de Groep Albrecht en hoe zinvol waren deze?

De kerntaak van Groep Albrecht bestond uit het verzamelen van militaire en economische inlichtingen. Tot D-Day is er met deze inlichtingen niet bijzonder veel gebeurd. De geallieerden hadden begrijpelijkerwijs meer interesse in hetgeen de Duitsers in Frankrijk uitspookten. In de aanloop naar Market Garden nam de aandacht voor Nederland toe. Toch kun je je afvragen in hoeverre al dat gespioneer zinvol was. Het was immers Groep Albrecht die het nieuws doorgaf dat er bij Arnhem elementen van een SS Pantserdivisie waren waargenomen. Met die informatie is, zoals we nu weten, te weinig gebeurd. Op tactisch niveau waren de inlichtingen die Groep Albrecht verzamelde overigens meer dan welkom. Toen de geallieerden Noord-Nederland binnentrokken, beschikten geallieerde commandanten over zeer gedetailleerde plattegronden waar de locaties van Duitse verdedigingswerken zeer nauwkeurig op waren ingetekend. Met dank aan Groep Albrecht.
Belangrijker waren inlichtingen met betrekking tot de volksgezondheid, welke Groep Albrecht vanaf het najaar van 1944 verzamelde. Aan de hand van deze informatie kreeg de Nederlandse regering in ballingschap zicht op de humanitaire ramp die zich tijdens de Hongerwinter in bezet Nederland ontvouwde. Zo was er een alarmerend gebrek aan insuline in bezet Nederland. Dit probleem werd deels verholpen door miljoenen eenheden insuline via de Biesbosch naar bezet Nederland te smokkelen. Dit werk kwam op het bordje van de liniecrossers te liggen die gigantische hoeveelheden insuline en andere medicamenten door de Biesbosch naar bezet Nederland hebben geroeid. Dat was zonder meer zinvol werk.



Hoe werd er door de geallieerden naar de Groep Albrecht gekeken? Waren de contacten goed of verliepen deze stroef?

Groep Albrecht was, zoals gezegd, opgezet door Bureau Inlichtingen. Bureau Inlichtingen werkte op zijn beurt innig samen met het Britse MI6. Medewerkers van Groep Albrecht stelden hun rapporten dan ook in het Nederlands en het Engels op, zodat de informatie direct met de Britten gedeeld kon worden. Toen de crosslines in de Biesbosch operationeel werden, nam de interesse van de geallieerde bondgenoten toe. De verbindingslijnen konden immers ook ingezet worden om geheim agenten naar het Derde Rijk te smokkelen, wat dan ook op vrij grote schaal gebeurde. De liniecrossers vervoerden geheim agenten voor MI6, maar ook voor OSS (de voorloper van de CIA) naar bezet Nederland. Het Britse MI9, een zusterdienst van MI6 die zich onder meer bezighield met hulp aan geallieerde piloten die in bezet gebied vertoefden, werkte innig samen met de liniecrossers. En met succes: tientallen geallieerde piloten en luchtlandingstroepen zijn door de liniecrossers in veiligheid gebracht, onder wie de Britse brigadegeneraal John Hackett. MI9 heeft nog een voorzichtige poging gewaagd om de liniecrossers van Groep Albrecht in te lijven, zij het zonder succes. De liniecrossers wensten alleen onder Nederlandse vlag te werken. Na de oorlog zijn de liniecrossers van Groep Albrecht bedolven onder geallieerde onderscheidingen en dankbetuigingen, dus over het algemeen waren de contacten erg goed.

Het lijkt alsof er landelijk naar verhouding niet zoveel aandacht is voor de rol van de liniecrossers tijdens de Tweede Wereldoorlog. Heeft u deze indruk ook en zo ja, hoe verklaart u dit?

Die indruk heb ik ook en daar zijn meerdere redenen voor, denk ik. Allereerst was er na de oorlog vooral aandacht voor het oorlogsleed dat zich in de Randstad had afgespeeld: de Jodenvervolging, het bombardement van Rotterdam, de Hongerwinter en ga zo maar door. Voor gebeurtenissen die zich buiten de Randstad hadden afgespeeld, zoals de gevechten om de Schelde, de bikkelharde strijd in Limburg en Brabant, maar ook de gebeurtenissen in de Biesbosch, was minder aandacht. Daarbij is de volksaard in dorpen als Sliedrecht, Werkendam, Lage Zwaluwe en Hank tamelijk gesloten. Er werd na 1945 niet veel meer gesproken over de oorlog. Dat deed je niet. Daardoor is het onderwerp een beetje ondergesneeuwd door andere onderwerpen. Zonde eigenlijk, want het werk van de liniecrossers oversteeg de regio. Heel Nederland had er baat bij.

Wat hoopt u dat lezers bijblijft na het lezen van uw boek?

Dat dorpjes als Sliedrecht, Werkendam, Hank, Drimmelen en Lage Zwaluwe een goudomrande rol in de verzetsgeschiedenis van ons land verdienen. Een kleine groep mannen zetten hun levens elke nacht op het spel om de verbindingslijnen tussen bezet en bevrijd Nederland in stand te houden. Stuk voor stuk hadden ze de oorlog uit kunnen zitten in het reeds bevrijde Brabant. Maar dat deden ze niet. Ze keerden keer op keer terug naar bezet Nederland, terug de oorlog in. Vrijwel alle liniecrossers zijn beschoten tijdens hun tochten, met zware mitrailleurs, mortieren en karabijnen. Wanneer ze de oever op vluchtten, kwamen ze veelal in mijnenvelden terecht. Ondanks de doodsangsten die ze uitstonden, gingen ze elke nacht het water op. Dat getuigt van een ongelofelijke dosis moed en daar mag best wat meer erkenning voor worden opgebracht in de rest van Nederland. Ik hoop dat mijn boek daar een beetje aan bij mag dragen. Dit was een hele bijzondere verzetsgroep.

Liniecrossers

Frontkoeriers van het verzet

ISBN: 9789401917742

Meer informatie over dit boek