Nederlandse militairen zwegen over hun jaren achter prikkeldraad

Ruim 11.000 Nederlandse militairen verbleven tijdens de Tweede Wereldoorlog in Duitse krijgsgevangenschap. In ‘Verzwegen oorlogsjaren’ wordt voor het eerst hun verhaal opgetekend. Aan de hand van nooit eerder gepubliceerde dagboeken, brieven en rapporten wordt het leven van de Nederlandse militairen achter prikkeldraad gereconstrueerd. We stelden via e-mail enkele vragen aan de auteurs, Johan van Hoppe, Eric van der Most en Erwin Rossmeisl.



Tijdens de Tweede Wereldoorlog belandden ruim 11.000 Nederlandse militairen in Duitse krijgsgevangenschap. Toch is hier naar verhouding maar weinig aandacht voor. Het wordt zelfs een “vergeten onderwerp” genoemd. Hoe verklaren jullie dit?

Johan: Het feit dat het een “vergeten onderwerp” wordt genoemd, komt omdat de teruggekeerde krijgsgevangenen niet als held of slachtoffer van de oorlog werden gezien. De militairen die naar Engeland waren uitgeweken of in het verzet terechtkwamen kregen wel een heldenstatus.

Erwin: Dat komt ook door het beeld dat bij de Nederlandse bevolking op het netvlies stond: de militairen hadden zich gedwee laten afvoeren. Ook de krijgsgevangenen zelf waren zich er van bewust dat hun leed niet in verhouding stond tot het leed dat anderen tijdens de oorlog is aangedaan. Als militair stonden zij tijdens de oorlog aan de zijlijn. De meesten besloten daarom ook lange tijd te zwijgen over hun jaren achter prikkeldraad.

Wanneer en waarom besloten jullie dit onderwerp te onderzoeken en wat was jullie belangrijkste onderzoeksdoel?

Johan: Ieder van ons is er op zijn manier ingerold en is, gegrepen door de verhalen en vondsten, verder gegaan met het verzamelen van informatie uit archieven. Ik begon eind jaren tachtig contact te leggen met de voormalig krijgsgevangenen die de erewoordverklaring niet hadden ondertekend.’

Erwin: Door mijn werk bij het Nederlands Instituut voor Militaire Historie kom ik regelmatig in contact met familieleden wiens (groot)vader in krijgsgevangenschap heeft gezeten. Hierdoor raakte ik geïntrigeerd door de uiteenlopende omstandigheden waarmee de Nederlandse militairen als krijgsgevangenen te maken kregen. In 2014 ontmoette ik Johan, en al snel kwamen we tot de conclusie dat de bestaande literatuur te eenzijdig is. De nadruk lag vooral op de spannende ontsnappingsverhalen van officieren. Er is geen aandacht voor de grootste groep krijgsgevangenen, de onderofficieren en minderen die veelal in Arbeitskommandos terechtkwamen. Daarom besloten we een overzichtswerk te schrijven, waarin niet alleen de verschillende groepen Nederlandse militairen in Duitse krijgsgevangenschap aan bod komen maar ook de uiteenlopende omstandigheden waarin ze zich bevonden.

In jullie boek komen de krijgsgevangenen zelf aan het woord. Wat voor egodocumenten hebben jullie hiervoor gebruikt? Hebben jullie ook gesproken met oud-krijgsgevangenen en zo ja, hoe verliepen deze gesprekken?

Erwin: ‘Verzwegen Oorlogsjaren’ is gebaseerd op dagboeken, correspondentie en memoires van krijgsgevangenen. Ook bevat het veel nog nooit eerder getoond beeldmateriaal.

Johan: In het verleden hebben we veel gesprekken gevoerd met krijgsgevangenen. Vooral dat er interesse werd getoond in hun verhaal werd erg gewaardeerd. Ook de openheid is me bijgebleven. De gesprekken waren vol verhalen en eindigden steevast met het meegeven van foto’s en documenten.



Hoe was het leven in Duitsland voor Nederlandse krijgsgevangenen? Is er in hun getuigenissen een gemene deler of zijn de ervaringen juist heel divers? Zijn er parallellen met Nederlandse dwangarbeiders in Duitsland?

Eric: De ervaringen waren afhankelijk van de rang die men had. De officieren hadden het relatief het beste. De lagere rangen hadden het zwaarder te verduren.

Johan Dat heeft er ook mee te maken dat officieren en onderofficieren vaak in kampen ver van de bewoonde wereld opgesloten zaten en zo minder van de oorlog meekregen. Manschappen daarentegen werden tewerkgesteld in de oorlogsindustrie en maakten vaak het oorlogsgeweld van dichtbij mee.

Erwin: Zo zijn er tientallen Nederlandse krijgsgevangenen om het leven gekomen tijdens bombardementen.



Hoe groot was het leed van krijgsgevangenen in Duitsland en waaruit bestond dit? Is er een bepaald persoonlijk verhaal dat jullie extra aangegrepen heeft?

Erwin: De manschappen kwamen regelmatig in aanraking met de harde, rauwe realiteit van de oorlog. Ze maakten bombardementen mee en soms ook fysieke mishandelingen. Hoewel krijgsgevangenen niet omkwamen van de honger, was de voedselvoorziening allesbehalve rooskleurig. Maar bovenal was er het een machteloos gevoel: opgesloten zitten achter prikkeldraad, ver weg van familie, met onzekerheid over het eigen lot. Persoonlijk heeft me het relaas van wachtmeester Gerard Wubben me geraakt. Op indringende wijze doet hij in zijn dagboek verslag van het vernietigende bombardement op Dresden waarvan hij getuige is.

Johan: Het lot van de slachtoffers van Aktion Kugel heeft mij erg aangegrepen. Dit geheime Duitse bevel bepaalde dat op ontsnappingen van krijgsgevangen officieren voortaan de doodstraf stond. Enkele jaren geleden kwam ik in het bezit van de correspondentie van een van de nabestaanden. De wanhoop in de brieven is onvoorstelbaar. Het gruwelijke lot van de twaalf Nederlandse slachtoffers werd pas twee jaar na de oorlog duidelijk voor hun nabestaanden. Een van hen is Daniël Rookmaker. Hij meldde zich in 1942 om in krijgsgevangenschap te gaan. In januari 1944 wist hij te ontsnappen, maar vlak voor de grensovergang naar Hongarije werd hij weer opgepakt. Vier maanden later werd hij geëxecuteerd in concentratiekamp Mauthausen, hij was toen dertig jaar.



Heeft jullie onderzoek nieuwe inzichten of indrukken opgeleverd? Wat hopen jullie dat bij de lezer beklijft na het lezen van het boek?

Eric: Met dit boek vertellen we het hele verhaal. Niet alleen de heldhaftige ontsnappingspogingen komen aan bod, maar ook het relaas van de duizenden manschappen die dwangarbeid moesten verrichten in de Duitse oorlogsindustrie heeft een prominente plek gekregen.

Johan: Ik hoop dat de lezers van het boek een veel beter en completer beeld krijgen van het leven van de Nederlandse militairen in de Duitse krijgsgevangenkampen. Daarmee onttrekken we de krijgsgevangenen aan de vergetelheid en doorbreken we hun stilte.

Verzwegen oorlogsjaren

Nederlandse militairen in Duitse krijgsgevangenschap 1940‐1945

ISBN: 9789024433391

Meer informatie over dit boek