In Engelse wateren omgekomen oom werd niet vergeten

Op 26 maart 2021 verscheen ‘Mijnenvegen tegen wil en dank’ van Mia van Niekerk. Het eerste exemplaar is in klein gezelschap aangeboden op het kantoor van de mijnendienst in Den Helder aan groepscommandant Eric Toebast. Het boek vertelt het persoonlijke verhaal van Han van Niekerk, seiner op mijnenveger MS Marken I in de Tweede Wereldoorlog. Hij is de oom van de schrijfster, aan wie wij enkele vragen via e-mail stelden.



Uw boek gaat over uw oom Han van Niekerk, seiner op mijnenveger MS Marken I in de Tweede Wereldoorlog. In 1944 loopt zijn schip voor de kust van Engeland op een mijn en komt hij samen met bijna de gehele bemanning om. Heeft u uw oom nog gekend en welke rol speelde zijn overlijden een rol binnen uw familie en in uw leven?

Ik heb mijn oom niet gekend; hij stierf op 24-jarige leeftijd in 1944 en ik ben van 1949. Er werd in de familie niet veel over hem gesproken, noch op droevige noch op blije bijeenkomsten. Als ik mijn vader wel eens een vraag stelde over deze broer van hem kwam er weinig antwoord. “Hij is in de Engelse wateren omgekomen toen zijn schip de lucht inging.”

Tijdens mijn onderzoek bleek dat de familie wel degelijk aan hem dacht. En dat er voor hem werd gebeden. En dat er meer mensen waren die een bidprentje met foto van hem in hun kerkboek hadden. Als ik naast mijn moeder in de kerk zat, keek ik er vaak naar. Een leuke kop met lachende ogen en een matrozenpet. Mijn kerkboekje en het bidprentje raakte ik kwijt en vervolgens was ik zo bezig met mijn eigen leven (studie/opleiding, gezin) dat ik jarenlang alleen op 4 mei aan hem dacht. Maar die vrolijke kop zat wel in mijn hoofd.

Wanneer en waarom besloot u een boek te schrijven over uw oom? Hoe kwam u aan informatie en bronnen om het persoonlijke verhaal te reconstrueren?

Nadat mijn moeder stierf (mijn vader was al jaren daarvoor overleden). Toen vonden we bij het opruimen van haar kast een plastic mapje, “Han” stond erop. Daarin zaten foto’s, brieven, documenten van het ministerie van Marine en berichten van het Rode Kruis. Ik dacht: hier wil ik iets mee, ik ga uitzoeken wat er is gebeurd, hoe hij in Engeland terechtkwam en hoe het voor zijn familie was om dit allemaal mee te maken.



Daarnaast had ik voor de reconstructie van zijn verhaal verschillende andere rijke bronnen, zoals zijn dienstboekje van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie en het boek uit 2017 van Bob Roetering over o.a. de Amelandklasse waar de Marken I deel van uitmaakte. Deze oud-commandant van de Mijnendienst gaf mij veel informatie over het mijnenvegen en de Marine. Verder maakte ik nog gebruik van meerdere websites zoals die van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie, en die van TracesOfWar en Go2War2 (vóór de samenvoeging). Ik had zoveel gegevens dat ik besloot om het een en ander op te schrijven en er een verhaal van te maken. Een klein verhaal in een grote oorlog.

Wat was uw oom voor jongeman, uit wat voor gezin kwam hij en hoe kwam hij terecht bij de marine?

Mijn oom was de jongste in een streng Rooms-katholiek gezin van negen kinderen uit Haastrecht. Mijn vader en hij scheelden vijf jaar. Mijn grootvader was directeur van de Coöperatieve Samenwerking Haastrecht, een graanhandel. Ze hadden het goed, zo goed dat mijn grootvader besloot voor zichzelf te beginnen. Dat werd een fiasco. Daarna zou hij via de krant een winkel in Hilversum kopen voor comestibles en fijne vleeschwaren. Het gezin verhuisde in 1932 en ging boven de winkel wonen. Voor zover de kinderen nog thuis woonden moesten ze van school af om in de winkel mee te helpen of elders geld te verdienen.

Han heeft 3 jaar ULO gedaan (= Uitgebreid Lager Onderwijs) toen hij ging werken in een delicatessenzaak in Bussum waar hij een uitstekend getuigschrift meekreeg toen hij er weg ging om in dienst te gaan. Zijn vader overleed in 1935. Hij was een vrolijke, levenslustige jongen die nog wel eens botsingen had met zijn moeder. Dat ging dan o.a. over het geloof. Hij hield van gezelligheid en van een pijp en een biertje en hij was heel sociaal en behulpzaam. Eind 1938 werd hij gekeurd; waarschijnlijk heeft hij een voorkeur voor de Marine opgegeven en was de uitslag positief. Per 1 maart 1939 moest hij voor zijn nummer opkomen en meldde hij zich bij de Marinekazerne Willemsoord in Den Helder.

U beschrijft de belevenissen van een jonge jongen op een oorlogsschip. Verliep dit leven zoals u het had voorgesteld of juist niet? Kostte het u moeite om zich in uw hoofdpersoon te verplaatsen?

Ik kon me er van te voren geen voorstelling van maken. Door de brieven van hem aan het thuisfront en aan zijn pleegmoeder in Engeland kon ik me makkelijk in hem gaan verplaatsen. Wat er tussen de regels door gezegd werd hielp daar ook aan mee.

Heeft u de omstandigheden waaronder uw oom diende aan boord van de mijnenveger ook vergeleken met hoe dit tegenwoordig in zijn werk gaat? Zo ja, is er veel veranderd of juist niet?

Neen, zo ver reikte mijn onderzoek niet. Ik heb wel begrepen dat het vegen van mijnen nu veelal geautomatiseerd is en dat het personeel op zo’n schip veel verstand moet hebben van computers. Totaal anders dus dan 70, 80 jaar geleden.

Welk doel heeft u met dit boek. Wilt u lezers een bepaalde boodschap meegeven en zo ja, welke? Hoe zijn de reacties van de mensen die het al gelezen hebben?

Mijn onderzoek werd steeds breder. Hoe werd er met censuur omgegaan in de oorlog? Hoe ging het er aan toe op een mijnenveger in die tijd? Wat hield Hans werk als seiner eigenlijk in? Omdat mijn meelezers dachten dat het ook interessant kon zijn voor mensen buiten de familie en vriendenkring ben ik een uitgever gaan zoeken.

Het leek mij goed om ook andere mensen te informeren over dit onderwerp; mijnenvegen in de Tweede Wereldoorlog krijgt minder aandacht dan het werk van torpedobootjagers en onderzeeërs terwijl het minstens zo belangrijk en gevaarlijk was. Daarnaast verhaalt het over een rooms-katholieke familie in de jaren veertig en hoe in die tijd werd omgaan met rouw en verlies en wordt er ook een tijdsbeeld geschetst van deze belangrijke periode in onze vaderlandse geschiedenis. Zo werd het boek een mix van feiten, geschiedenis, de belevenissen van een jonge jongen op een oorlogsschip en mijn eigen zoektocht.

Mijnenvegen tegen wil en dank

ISBN: 9789463900270

Meer informatie over dit boek