Toen de Wilhelm Gustloff in 1937 te water werd gelaten leek het schip, dat voer onder de nazivlag, een zonnige toekomst tegemoet te gaan. Met een lengte van 208,5 meter, een breedte van 23,6 meter en een totale hoogte (van de mast tot de kiel) van 56 meter was het toentertijd het grootste cruiseschip ter wereld. Zwembaden, een theater, een bioscoop en danszalen aan boord voorzagen in de wensen van de moderne vakantieganger. Het schip, vernoemd naar de in 1936 vermoorde leider van de Zwitserse nazipartij, was eigendom van Kraft durch Freude (KdF), de naziorganisatie die zich bezighield met het organiseren van recreatieve activiteiten en vakanties voor brede lagen van het Duitse volk. Met het oog op de klasseloosheid van het nieuwe Duitsland waren alle hutten identiek, zowel die van de passagiers als van de bemanning, met uitzondering van de luxe hutten van Robert Ley (de leider van het Duitsche Arbeitsfront waarvan KdF onderdeel was) en Adolf Hitler (die nooit meevoer aan boord). Vijftig KdF-reizen werden gemaakt met de Wilhelm Gustloff, onder andere naar de Noorse fjorden en het Middellandse Zeegebied. Bij het aanbreken van de oorlog kwam echter een einde aan de kortstondige glorietijd van het schip en werd het niet langer voor recreatieve doeleinden ingezet.

Gedurende de oorlogsjaren werd de Wilhelm Gustloff eerst gebruikt als hospitaalschip en later als opleidingsschip voor U-boot bemanningen. Na de eerste vijf oorlogsjaren ongeschonden doorgekomen te zijn, voer het voormalige cruiseschip op 30 januari 1945 uit voor haar laatste missie. Meer dan 10.000 mensen bevonden zich aan boord, waaronder circa 9.000 Duitse burgers die, op de vlucht voor het oprukkende Rode Leger, in Gotenhafen ingescheept waren. Niet lang nadat het schip uitgevaren was ging het gruwelijk mis. Drie torpedo’s, afgevuurd door de Russische onderzeeër S-13, brachten het schip tot zinken. Het merendeel van de opvarenden was reddeloos verloren: velen konden het schip niet op tijd verlaten en werden meegesleurd de diepte in, terwijl anderen die het schip wel uit konden komen alsnog verdronken in het ijskoude water van de Oostzee. Met naar schatting 9343 doden, waaronder circa 5.000 kinderen, staat het zinken van de Wilhelm Gustloff bekend als de grootste scheepsramp in de geschiedenis, alhoewel er over het exacte aantal slachtoffers nog steeds enige onduidelijkheid bestaat (niet alle opvarenden stonden geregistreerd en vele slachtoffers konden niet geborgen worden).

In de documentaire “Triumph und Tragödie der Wilhelm Gustloff” komt de complete geschiedenis van het schip voorbij aan de hand van archiefbeelden (waaronder veel propagandamateriaal) en interviews met opvarenden die de ramp overleefden en andere betrokkenen. De geďnterviewden geven een aangrijpend beeld van de nachtmerrie waarvan zij getuige waren. Terwijl enkele andere documentaires uit de serie “Het Duitse Archief” zijn voorzien van een enigszins gekleurd, pro-Duits commentaar is daarvan hier geen sprake. Er worden geen eenzijdige verwijten gemaakt richting de Russen. Men is er eerlijk over dat het schip er bewust voor koos een militaire route te volgen met de navigatielichten aan en dat het daarmee een buitengewoon groot risico nam. Wel wordt in het slot het wrange feit weergegeven dat de Russische onderzeebootcommandant, Alexander Marinesko, in 1990 postuum benoemd werd tot “Held van de Sovjet-Unie”.

Een punt van kritiek is dat de documentaire geen rustmomenten bevat, zodat de grote hoeveelheid genoemde feiten moeilijk te behappen is. Daarnaast zijn de kaartjes die getoond worden om het één en ander toe te lichten grafisch gezien niet meer van deze tijd. Deze enigszins gedateerde documentaire uit 2000 is echter met name voor de geďnteresseerden in scheepvaart tijdens de Tweede Wereldoorlog nog steeds de moeite van het bekijken waard, mede omdat deze scheepsramp in vergelijking met bijvoorbeeld de ramp met de Titanic (waarbij zes keer minder slachtoffers vielen) weinig bekendheid geniet. Al is daar in elk geval in Duitsland wel verandering in gekomen, ook door de productie van de speelfilm “Die Gustloff”(2008) en de tegelijkertijd uitgebrachte documentaire van Guido Knopp.