De Duitse tv-zender ZDF programmeert onder de titel “History” al geruime tijd documentaires die alleszins het bekijken waard zijn. De Tweede Wereldoorlog maakt een belangrijk onderdeel uit van hetgeen de televisiekijker wordt voorgeschoteld en de vijfdelige documentaire over de Duitse Wehrmacht tijdens de Tweede Wereldoorlog geldt als een hoogtepunt van de serie. Alle vijf delen zijn nu op twee dvd’s samengebracht en in Nederland in een Engelse versie verkrijgbaar.

De beschrijving van de geschiedenis van een complete landmacht tijdens een oorlog doet bij sommigen wellicht de angst post vatten dat we urenlang worden getrakteerd op gedetailleerde beschrijvingen van troepenbewegingen en veldslagen waarbij de kijker het spoor al snel bijster raakt. Niets van dit alles hier: de krijgskundige verrichtingen van de strijdmacht die een centrale rol speelde in het bloedigste conflict in de wereldgeschiedenis, zijn in “Die Wehrmacht” van ondergeschikt belang. Centraal staan de persoonlijke oorlogservaringen van officieren, gewone soldaten en hun slachtoffers op de verschillende Europese strijdtonelen. Dit alles ondersteund door prachtig en soms uniek beeldmateriaal, deels in kleur.

Van de Blitzkrieg in Polen in 1939 via de veldtocht in Frankrijk in 1940, de inval in de Sovjet-Unie in 1941, de slag om Stalingrad begin 1943, de bloedige strijd in Italië in 1944 tot het onvermijdelijke roemloze einde in 1945 beschrijven de makers de geschiedenis van Hitlers Wehrmacht. Aan de hand van interviews met voormalige Wehrmacht-soldaten en met hun slachtoffers wordt in deze documentaireserie een indrukwekkend beeld geschetst van de handel en wandel van het leger dat diepe sporen in het Europese continent heeft getrokken. Dat resulteert in soms aangrijpende verhalen uit de eerste hand over zaken als moed, verzet, lafheid, wreedheid of juist uitzonderlijke menselijkheid en mededogen onder de extreme omstandigheden die iedere oorlog met zich meebrengt. Daarnaast laten verschillende gerenommeerde historici in interviews hun licht schijnen over een veelheid aan onderwerpen die verband houden met de geschiedenis van de Wehrmacht tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Controversiële thema’s worden niet uit de weg gegaan. Een volledig deel is gewijd aan de misdrijven die door de Wehrmacht zijn begaan. Jarenlang heeft het beeld bestaan van een “schoon” leger dat min of meer tegen wil en dank het instrument van de veroveringsdrang van Adolf Hitler is geweest. De voornamelijk in Oost-Europa begane oorlogsmisdrijven zouden nagenoeg alle op het conto van de SS moeten worden geschreven. De documentairemakers laten er geen twijfel over bestaan dat deze opvatting een mythe is. Aan de hand van betrouwbaar bronnenmateriaal en van ooggetuigenverklaringen wordt betoogd dat de Wehrmacht zowel actief als passief doelbewust steun aan de SS heeft verleend bij het begaan van de meest gruwelijke oorlogsmisdrijven. Veel soldaten en officieren waren er getuige van en een deel van hen was er actief bij betrokken. Slechts weinigen waren in en na de oorlog bereid hiervoor de verantwoordelijkheid te nemen.

In een aparte aflevering worden ook de nodige kritische noten gekraakt over het verzet tegen Hitler binnen de Wehrmacht. Individuele soldaten die werden geplaagd door gewetensnood konden weinig uitrichten, maar er komen enkelen aan het woord die desondanks met gevaar voor eigen leven kleine daden van verzet pleegden, zoals het laten ontsnappen van een krijgsgevangene. Het overgrote deel van het officierskorps bleef echter tot het bittere einde en tegen beter weten in loyaal aan de man aan wie zij een eed van trouw hadden gezworen. Degenen die uiteindelijk wel de daad bij het woord voegden en jammerlijk faalden, werden volgens de documentairemakers over het algemeen niet zozeer gedreven door morele overwegingen al wel door pragmatisme in een vernietigingsoorlog die door hen inmiddels als verloren werd beschouwd. Een conclusie die stof tot nadenken en tot discussie geeft.

Tot slot een kritische opmerking. De makers hebben ruimschoots gebruik gemaakt van een bijzondere historische bron. Vanaf 1942 werden in het westen krijgsgevangen genomen hoge Wehrmachtofficieren ondergebracht in het landhuis Trent Park in de nabijheid van Londen. In totaal 84 mannen hebben daar in uiterst comfortabele omstandigheden de rest van de oorlog verbleven. Hun onderlinge gesprekken werden door de Britse geheime dienst afgeluisterd en uit de transcripties van die opnamen hebben de makers uitgebreid geput. Een prachtige bron, maar waarom een deel van die gesprekken laten naspelen door acteurs, in het Engels met een zwaar aangezet Duits accent? Deze vorm van “docudrama” is onnodig. De beelden, het commentaar en de interviews spreken voor zich en de nagespeelde scčnes voegen niets wezenlijks extra toe.

Dit laatste doet echter in het geheel niet af aan een ronduit positief eindoordeel. “Die Wehrmacht” is een indrukwekkend document dat uitblinkt door een genuanceerde benadering van een onderwerp dat tot op de dag van vandaag controverses oproept. Een absolute aanrader voor een ieder die ook maar enigszins is geďnteresseerd in de diepe sporen die een oorlog nalaat in het leven van een generatie.