Het is een fascinerende foto met daarop een klein jongetje van een jaar of vijf oud in een op maat gemaakt Duits militair uniform, te midden van enkele soldaten. Hij draagt hoge laarzen en is behangen met wapens. Het lijkt alsof hij trots de lens in kijkt. De foto, die afgebeeld staat op de kaft van het boek “De Mascotte”, is genomen tijdens de oorlog ergens in de voormalige Sovjet-Unie. De kleine soldaat is Alex Kurzem, de vader van de schrijver Mark Kurzem. Hij overleefde de oorlog als mascotte van een groep Letse soldaten. Zij collaboreerden met de nazi’s en vochten tegen partizanen, eerst als onderdeel van de Wehrmacht en later van de SS. Wat niet te zien is op de foto, maar wat wel het meest opmerkelijke is van deze geschiedenis: Alex Kurzem is Joods.

Alex Kurzem, die na de oorlog naar Australië emigreerde en daar een gezin stichtte, zweeg jarenlang tegen zijn vrouw en drie kinderen over zijn bizarre verleden. Het koffertje met daarin zijn herinneringen hield hij altijd bij zich en mocht door niemand, behalve door hemzelf, geopend worden. Maar zelfs hij kende niet het hele verhaal. Hij wist niet waar hij geboren was, wie en waar zijn familie was en kende zelfs niet zijn echte naam. De soldaten hadden hem verteld dat hij een varkenshoedertje was dat, na wekenlang rondgezworven te hebben in het bos, door hen aangetroffen was. Ze hadden hem vervolgens opgenomen in hun gelederen. Omdat hij zich zijn echte naam niet kon herinneren, noemden de soldaten hem “Uldis Kurzemnieks” (in Australië paste hij deze naam aan voor het gemak van zijn Engelstalige landgenoten). De soldaten waren goed voor hem, net als hun commandant, Karlis Lobe. Die vertrouwde hem toe aan de Letse familie Dzenises met wie Alex na de oorlog naar Australië emigreerde.

Eenmaal in Australië begon Alex Kurzem aan een nieuw leven en vervaagden zijn herinneringen aan de oorlog. Pas op latere leeftijd begon hij zich vragen te stellen over zijn verleden en kwamen onaangename herinneringen boven. Zo zag hij opeens weer voor zich hoe hij indertijd had toegekeken hoe de soldaten een groot gebouw – waarschijnlijk een synagoge – vol mensen in de brand staken. Een vrouw en haar kinderen, die allemaal in brand stonden, wisten uit het gebouw te ontsnappen, maar werden meteen neergeschoten. Gekweld door zulke akelige beelden nam hij zijn oudste zoon, Mark, in vertrouwen en samen gingen ze op zoek naar de ware geschiedenis. Stap voor stap ontdekten ze dat Alex geen verdwaald varkenshoedertje was, maar dat hij het bos ingevlucht was om zo te ontsnappen aan de nazi’s. Alle Joden uit zijn dorp die niet op tijd konden vluchten, inclusief Alex’ moeder en broers, werden geëxecuteerd. Deze en andere ontdekkingen vormden een zware belasting voor zowel vader en zoon, maar ook voor Alex’ echtgenote die pas veel later dan haar zoon hoorde over haar mans verleden.

In “De Mascotte” vertelt Mark Kurzem over het onderzoek naar zijn vaders verleden en welke invloed dit op hemzelf en zijn ouders had. De ontdekkingen lijken soms te bizar om waar te zijn en dat is wat een niet bij naam genoemde professor in de geschiedenis ook dacht toen Mark hem om hulp vroeg. Het advies dat de historicus hem gaf was om zijn vader naar een psycholoog te sturen, want zijn herinneringen konden niet waar zijn. Vader en zoon haalden echter steeds meer bewijsmateriaal boven tafel, waaronder foto’s en zelfs een nazipropagandafilm waarin Alex in uniform te zien is. Ongewis van zijn Joodse identiteit werd hij door de filmmakers in beeld gebracht als voorbeeld van het Letse nationalisme en de superioriteit van het Arische ras. Als lezer raak je gaandeweg steeds minder sceptisch en wanneer alle puzzelstukjes op hun plaats vallen, raak je ervan overtuigd dat het onvoorstelbare verhaal, misschien op enige details na, toch echt waar gebeurd is.

Terwijl ze groeven in het verleden kregen vader en zoon dreigende telefoontjes van Letse veteranen die bang waren dat er feiten boven tafel zouden komen over hun oorlogsmisdaden (veel van de zogenoemde partizanen die ze moesten bestrijden waren onschuldige Joden). Daarnaast werden ze waarschijnlijk geschaduwd door de Israëlische geheime dienst die op zoek was naar Letse oorlogsmisdadigers. Voor de familie Kurzem was het een onaangenaam en zelfs beangstigende ervaring, maar het verhaal is er zeker spannender door geworden. Het leest als een thriller en is een echte pageturner, want de nieuwsgierigheid die opgeroepen wordt door de foto op de kaft blijft tot de laatste pagina bestaan. Ook voor lezers zonder uitgesproken interesse in de Tweede Wereldoorlog is dit boek een aanrader. Maar naast fascinerend en meeslepend is “De Mascotte” bovenal een aangrijpend boek. Het toont aan welk emotioneel leed de Holocaust veroorzaakt heeft, niet alleen op directe betrokkenen, maar ook op hun gezin, zelfs nog tientallen jaren na de oorlog.