‘Meisje in het Gras’ van Rudi Ekkart, Annelies Kool en Eelke Muller is meer dan een verhaal over een gestolen schilderij, het is een ontroerend verhaal over een familie die de gruwelen van de Holocaust doorstond. Het boek opent met het gelukkige gezin Van den Bergh: Jaap, Ellen en hun twee jonge dochters, Rosemarie en Marianne. De Duitse inval in 1940 verandert alles. De Joodse afkomst van het gezin maakt hun leven ineens onvoorspelbaar en gevaarlijk. Om te overleven, verkopen ze hun geliefde Pissarro, ‘Meisje in het Gras,’ een schilderij dat de rust uitstraalt die ze zo hard nodig hebben maar dat ironisch genoeg hun onderduik moet bekostigen. Jaap en Ellen overleven de oorlog, maar de zoektocht naar hun dochters, Rosemarie en Marianne, eindigt in een hartverscheurend verhaal: de meisjes blijken verraden en vermoord door de nazi's. De afwezigheid van de twee meisjes werpt een lange schaduw over de rest van hun leven.

Het schilderij, dat hen in eerste instantie hoop had moeten bieden, verdwijnt in de chaos van de oorlog en duikt later op in Duitsland. Na de oorlog wordt hun derde dochter, Suzan, geboren. Jaap en Ellen zijn inmiddels geëmigreerd naar Amerika. Suzan groeit daar op, onwetend van het lot van haar zussen. Wel ziet ze op een kastje de foto met daarop haar twee zusjes. Ze stelt vragen aan haar ouders maar krijgt niet echt antwoord, het verdriet zit te diep. Suzan eerbiedigt de herinnering aan haar twee zusjes die ze nooit gekend heeft, door later model te staan voor het Anne Frank-standbeeld. Dit standbeeld staat voor een tastbare link naar het verdriet dat vele Joodse families doormaakten.

Het lot van het verloren schilderij kruist dat van Suzan pas in de zomer van 2016. Een onverwacht bericht over het terugvinden van het schilderij - een bericht dat de herkomst van het werk maar ook de gedwongen verkoop door haar vader blootlegt - brengt haar in contact met haar familiegeschiedenis. Het museum Kunsthalle in Bremen deed al een behoorlijke tijd onderzoek naar de afkomst van het schilderij. Lang kon niet worden achterhaald aan wie het schilderij ooit toebehoorde. Uiteindelijk is door systematisch onderzoek naar voren gekomen dat de vader van Suzan het schilderij ooit gedwongen moest verkopen.

Suzan had het schilderij wel terug willen hebben alleen maakte ze juridisch niet veel kans. Gedacht werd aan het laten veilen van het schilderij waarna de opbrengst verdeeld zou worden tussen het museum en Suzan. Deze oplossing zou tot gevolg kunnen hebben dat het schilderij daarna niet meer in een museum zou hangen en dus niet meer voor iedereen te zien zou zijn. Uiteindelijk is de afspraak gemaakt dat het schilderij in tijdelijke bruikleen zou komen van het Van Gogh Museum en dat er een boek zou komen waarbij onderzoek werd gedaan naar het gezin van Suzan en het schilderij. Suzan gaf aan dat ze dit boek ziet als een eerbetoon aan mijn vader, moeder en zussen.

Het boek bestaat eigenlijk uit twee delen. Het eerste deel beschrijft het oorlogsverleden van de familie Van den Bergh. Het tweede deel gaat over het schilderij: van schilder tot eindbestemming van het schilderij. Bijzonder aan het gedeelte over het schilderij is dat duidelijk wordt dat de Kunsthalle in Bremen vooruitstrevend was in het doen van onderzoek naar de herkomst van haar kunst. Dat onderzoek heette het ‘herkomstonderzoekproject’ waarbij alle kunst waarvan het vermoeden was dat het afkomstig was uit de periode van de Holocaust onderzocht werd naar herkomst.

‘Meisje in het Gras’ is zowel een verhaal over een verloren schilderij als een mooi eerbetoon aan een familie die de Holocaust overleefde, maar die toch voor altijd getekend bleef door het immense verlies dat ze had geleden.

Over de schrijvers: Rudi Ekkart is kunsthistoricus. Eerder was hij voorzitter van de commissie-Ekkart, die onderzoek deed naar in de Tweede Wereldoorlog geroofde kunst. Annelies Kool is kunsthistoricus en adviseur Cultuurgoederen Tweede Wereldoorlog bij de Rijksdienst voor het Cultuur Erfgoed. Ze was eerder onder andere ook betrokken bij het NIOD. Eelke Muller is historicus en werkzaam bij het NIOD met als expertise: kunstroof in de naziperiode.