Het bijna negenhonderd dagen durende Duitse beleg van Leningrad behoort, samen met de strijd rond Stalingrad en Moskou, tot de legendarische grote veldslagen aan het Oostfront, die ook nu nog tot de verbeelding spreken en dan ook zeer uitvoerig zijn beschreven. Aan de bijna onoverzienbaar grote hoeveelheid publicaties voegt Britse militaire historicus Prit Buttar een nieuwe studie toe – in twee delen. Dit boek beschrijft de tweede fase van de strijd om Leningrad gedurende de jaren 1943 en 1944, terwijl vorig jaar het – ook hier besproken – eerste deel verscheen, getiteld 'To Besiege a City'. Daarin behandelt Buttar de Duitse opmars richting Leningrad vanaf 22 juni 1941 en de eerste fase van de omsingeling tot en met eind 1942.

De vraag kan gesteld worden wat deze twee nieuwe studies van Buttar toevoegen aan de reeds uitvoerige historiografie, en welke nieuwe inzichten Buttar presenteert. Veel van wat Buttar beschrijft, is de redelijk ingevoerde lezer al wel bekend. Dat bijvoorbeeld de jarenlange omsingeling van Leningrad het rechtstreekse gevolg was van het wrede bevel van Adolf Hitler om deze bakermat van het Sovjet-communisme bewust niet te veroveren, maar dusdanig af te grendelen en te bombarderen dat de miljoenen inwoners vanzelf zouden creperen. Daarin is Hitler voor een groot deel geslaagd – door ondervoeding en kou stierven naar schatting een miljoen burgers. Veel geďnteresseerde lezers zullen ook al wel weten dat de strijd rond Leningrad grotendeels het karakter had van een tamelijk statische loopgravenoorlog die zich niet alleen afspeelde in de directe nabijheid van de metropool Leningrad, maar zich uitstrekte over een veel groter oppervlak, dat vooral een moeilijk begaanbaar zompig moerasgebied was vol berkenbossen en muggen, waar tanks weinig meerwaarde hadden, zeker niet in de modderige periodes in het voor- en najaar.

Prit Buttar is een ervaren militaire historicus die een indrukwekkend aantal militaire studies op zijn naam heeft staan over de strijd aan het Oostfront (overigens ook tijdens de Eerste Wereldoorlog). De kracht van Buttars werk ligt vooral in zijn aansprekende, heldere stijl van vertellen. Militair-historische studies blijken nog te vaak een nogal saaie reconstructies met teveel namen van eenheden, plaatsnamen en technische details, waardoor de lezer de zicht op het grotere geheel verliest. Buttar gebruikt echter veel getuigenissen van individuele soldaten en slaagt er daardoor in het titanengevecht rond Leningrad invoelbaar te maken. Zijn beeldende reconstructie is overigens ook goed uitgebalanceerd. Buttar laat niet alleen Duitsers maar ook Russen aan het woord en belicht de strijd rond Leningrad zowel vanuit het perspectief van de Wehrmacht als van het Rode Leger. Het is knap dat Buttar in staat is gebleken ook Russische literatuur en archieven ten behoeve van deze studie te ontsluiten.

De strijd rond Leningrad was logischerwijs nauw verbonden met de ontwikkelingen elders aan het Oostfront. Dat gold dus ook voor het lot van het Duitse 16e en 18e Leger (uiteindelijk ook van de gehele Legergroep-Noord). Einde 1941, na het vastlopen van operatie-Barbarossa, kreeg de strijd rond Leningrad het karakter van een statische loopgravenoorlog. De Wehrmacht leek lange tijd in staat die strijd kundig te kunnen voeren. Russische offensieven werden telkens afgeslagen, het Rode Leger leed structureel hogere verliezen dan de Wehrmacht zelf, terwijl de Duitse eenheden bij herhaling overgingen tot zorgvuldig voorbereide en uitgevoerde terugtrekkingen naar van te voren versterkte nieuwe verdedigingslinies. Ogenschijnlijk veranderde de situatie in 1942 en 1943 daarmee niet fundamenteel.

In de praktijk was de Wehrmacht echter langzaam maar gestaag aan het leegbloeden. Inderdaad leden de Duitse strijdkrachten aanzienlijk minder verliezen dan het Rode Leger, maar Duitsland was – anders dan de Sovjet-Unie – niet in staat geleden verliezen adequaat op te vangen. Daardoor raakten de Duitse linies steeds dunner bemand, waarbij bovendien gewonde of gedode veteranen vervangen moesten worden door onervaren reservetroepen van mindere kwaliteit. Buttar voegt hier dan nog terecht aan toe dat het toenemende overwicht van het Rode Leger niet alleen een kwestie was van kwantiteit – ook de kwaliteit in wapenuitrusting verbeterde, en bovenal het tactische leiderschap van het officierskader, zij het met veel vallen en opstaan. Eind januari 1944 braken de Russen definitief door de Duitse linies en begon de terugtocht van de Wehrmacht steeds wanordelijker te verlopen. In oktober ’44 zou Legergroep-Noord zelfs ingesloten raken in de Letse kustregio Koerland, waar het nog tot aan de Duitse capitulatie van mei 1945 zou standhouden.

Prit Buttar is een begenadigd verteller die het vermogen bezit om de keiharde strijd aan het Oostfront beeldend te reconstrueren.