Farley Mowat (1921-2014) is een beroemde Canadese schrijver die buiten zijn geboorteland minder bekend is. Slechts drie van zijn tientallen boeken zijn vertaald in het Nederlands. In Canada kent iedereen hem. Voor generaties schoolkinderen was zijn boek Never Cry Wolf (1963), in het Nederlands ‘Wee de wolf’ (1968) verplichte leesstof. Het gaat over zijn tijd in Arctisch Canada waar hij na de Tweede Wereldoorlog heentrok om zijn oorlogservaringen te verwerken. Hij leefde er met wolven, inheemse Inuit en blanke vallenzetters.

De thema’s van zijn werk omvatten ecologie, inheemse volkeren, scheepvaart, dieren (inclusief uilen als huisdier), het poolgebied en de Tweede Wereldoorlog. Zijn schrijfstijl is doordringend, humoristisch en hij gebruikt een zeer uitgebreide en afwisselende woordvoorraad. Op één boek na, een biografie van de vermoorde gorilla-activiste Diane Fossey, zijn al zijn boeken gebaseerd op zijn eigen avontuurlijke leven, zijn liefde voor de natuur en afwisselende ervaringen. Dit genre noemde hij zelf ‘creative non-fiction’. Volgens critici kon hij wel eens te ver gaan en zij vinden zijn herinneringen niet altijd betrouwbaar.

Zijn vader Angus Mowat had in de Eerste Wereldoorlog gevochten in Frankrijk en België, en het was vanzelfsprekend dat zijn zoon zijn voetsporen zou volgen. Farley Mowat meldde zich in het leger, in 1942 vertrok hij naar Engeland, en datzelfde jaar ging zijn groep aan land in Italië om daar de Duitsers te verdrijven. Pas eind 1945 was hij terug in Canada. Farley Mowat heeft zijn oorlogservaringen in een aantal boeken beschreven: The Regiment (1955), het verhaal van de legereenheid waar hij deel van werd in 1942, And no birds sang (1979), over zijn eigen ervaringen in Italië, My father’s son (1992), daarover hieronder meer, en tenslotte Aftermath: Travels in a Post-War World (1996). Het laatste boek beschrijft zijn reis met zijn vrouw in 1953 door Frankrijk en België om de plekken waar hij in de oorlog geweest was te bezoeken.

Het onderhavige boek bevat de correspondentie tussen Mowat jr. en zijn ouders gedurende de drieënhalf jaar die Mowat in Europa doorbracht voor het Canadese leger. De vader en de zoon, de ervaren militair en de jonge soldaat die het tot kapitein gebracht heeft. Het boek kan gezien worden als een coming-of-age book, het grootste deel gaat over krijgshandelingen in Italië. Voor ons Nederlanders zijn de brieven die Mowat schreef vanuit Nederland (Eindhoven, Nijmegen, Amsterdam, Ouderkerk aan de Amstel) het interessants, alsmede die uit Oostmalle in Vlaanderen, niet ver van de Nederlandse grens. De brieven van zijn ouders zijn uiteraard minder informatief wat betreft oorlogshandelingen.

Tegen de tijd dat Mowat in Nederland aankomt in maart 1945, is het duidelijk dat de oorlog op zijn einde is. Hij beschrijft onderhandelingen met vriend en vijand, en de activiteiten van zijn groep. Niet alleen de officiële, maar ook meer mondaine zoals ontmoetingen met vrouwen, drankgebruik en de gevolgen ervan. Zijn beschrijvingen lijken me een interessant supplement op de Nederlandse geschiedschrijving omdat er waarschijnlijk niet zoveel ooggetuigenissen zijn van Canadese soldaten. Hij beschrijft gebeurtenissen in de straten van Amsterdam zoals kaalgeschoren dames, contacten met mensen van het verzet, en mensen die om sigaretten bedelen. In Duitsland ontmoet hij wanhopige ex-dwangarbeiders die naar Nederland terug willen.

De meest opvallende verhalen komen nogal bravoure-achtig over. Vooral na de oorlog toen Mowat de opdracht had gekregen om Duits oorlogsmaterieel te verzamelen om te verschepen naar het oorlogsmuseum in Ottawa, Canada. De Britten en Amerikanen hadden evenwel besloten dat alleen zij toegang moesten hebben tot Duitse geheime wapens, en dat was teleurstellend voor de Canadees Mowat. Zijn eenheid vond toch aardig wat materiaal in Duitsland. Met een buitgemaakte éénpersoonsonderzeeër heeft hij nog in de Amstel rondgevaren om hem te testen, tot verbazing van de lokalen. Een kroegentocht ondernam hij een keer zittend op een Duitse kamikaze-minitank die door de kroegdeur kon, bij de bar had hij geen stoel nodig. Ze hebben zelfs een V2-raket met listigheid van de Britten gestolen (14 meter lang, 13.000 kilo en met 1.000 kilo springstof). Dat was trouwens niet de enige keer dat ze hun leven waagden, voor de vrede of voor eigen belang. Mowat had tien keer zoveel spullen als nodig verzameld, en uiteindelijk is dat (dankzij wat vervalste handtekeningen) in Canada terechtgekomen, maar ter plekke is bijna alles als oud ijzer verkocht.

Deze branieschopperige verhalen zijn het vermakelijkst, voor oorlogshistorici zijn andere beschrijvingen wellicht interessanter. Het is zelden dat een soldaat zo goed en humoristisch kan schrijven.