Tijdens de Duitse bezetting probeerden ongeveer 28.000 Joden in Nederland aan internering en deportatie te ontsnappen door onder te duiken. Zo’n 20.000 van hen wisten uiteindelijk uit handen van de Duitsers te blijven. Curt Bloch was een van hen. De in Dortmund geboren Bloch ontvluchtte in 1933 de toenemende antisemitische maatregelen door naar Nederland te vertrekken. In 1942 dook hij hier onder en verbleef vervolgens op verschillende onderduikadressen, onder andere in Enschede en Borne. Na de oorlog bleef hij nog drie jaar in Nederland en emigreerde toen naar de Verenigde Staten. Op 14 februari 1975 overleed Curt Bloch in New York.

In het boek ‘Het Onderwater Cabaret’ beschrijft auteur Gerard Groeneveld de onderduik van Bloch. Op zijn schuiladressen ontwikkelde Bloch een zeer persoonlijke en creatieve vorm van verzet tegen het naziregime. Om niet zijn verstand te verliezen, uit woede tegen de nazi’s en om zijn mede-onderduikers te vermaken, begon hij een satirisch tijdschrift in pocketformaat. Een tijdschrift met een oplage van welgeteld één exemplaar. Daarin gaf hij in dichtvorm, afwisselend in het Nederlands en het Duits, een satirisch en spottend commentaar op de actualiteit, meestal naar aanleiding van krantenberichten. Ook reflecteerde hij op zijn onderduiksituatie. Verwijzend naar die situatie als onderduiker noemde Bloch zijn publicatie ‘Het Onderwater Cabaret’. Met pen, papier, schaar en lijmkwast knutselde hij elke week een nieuwe editie in elkaar. De handgemaakte boekjes waren iets kleiner dan een standaard ansichtkaart en hadden doorgaans zestien of twintig pagina’s. Van 22 augustus 1943 tot 3 april 1945 maakte Curt Bloch in totaal zesennegentig afzonderlijke exemplaren van het ‘Het Onderwater Cabaret’.

In het meest recent boek van Groeneveld, die onder meer de fraaie boeken ‘Kriegsberichter, Nederlandse SS-oorlogsverslaggevers 1941-1945’ (2004), ‘Rotterdam Frontstad 10-14 mei 1940’ (2016) en ‘Nach Holland, de meidagen van 1940 door Duitse ogen’ (2018) publiceerde, wordt het creatieve werk van de Joodse onderduiker prachtig getoond. Met veel aandacht voor de historische context beschrijft Groeneveld in het eerste deel van zijn boek het levensverhaal van Bloch. Het tweede deel bestaat uit schitterende kleurenafbeeldingen van de door Bloch zelf geïllustreerde omslagen en een selectie van gedichten uit het tijdschrift. De bijzondere, wat absurdistische en kleurrijke omslagen zien er in het boek werkelijk fantastisch uit – kosten noch moeite lijken bij de druk gespaard. Wat minder fraai zijn de Nederlandse vertalingen van de Duitse gedichten. Die komen soms wat hoekig over. Tegelijkertijd geeft het de lezer die het Duits wat minder beheerst een aardig inkijkje in de vermakelijke, cabareteske verzen die Bloch op zijn schuiladressen produceerde.

Twee jaar lang poogde Bloch iedere zaterdag een nieuw nummer van zijn bijzondere eenmanstijdschrift gereed te hebben, om zijn beperkte lezerspubliek, dat bestond uit medeonderduikers en helpers uit het verzet, te vermaken. Dankzij de inspanningen van Gerard Groeneveld is ‘Het Onderwater Cabaret’ nu voor ons allemaal beschikbaar.