Vijftig plekken waar tijdens het Derde Rijk in Duitsland schokkende of opvallende dingen gebeurden, in woord en beeld. Dat is, in het kort, het tweede deel van ‘Hier is het gebeurd’. Ad van Liempt schreef het en Rolf Baas maakte de foto’s. Het is een vervolg op een eerdere editie van het boek over de oorlog in Nederland.

Het startpunt is het Rijksdaggebouw in Berlijn. Daarover vertelt Van Liempt wat er nu te zien is en geeft kort weer wat er zich vlak na de oorlog afspeelde. Daarna vertelt hij een verhaal uit de tijd van het nationaalsocialisme. Bij een belangrijk gebouw als de Rijksdag is er keuze genoeg. Van Liempt kiest voor het verhaal van Marinus van de Lubbe die het gebouw in 1933 in brand stak. Een logisch begin waarbij de mooie vertelstijl van de schrijver direct opvalt, ook al moet hij het kort houden. Hij heeft immers nog 49 verhalen te gaan. Er zijn veel theorieën over andere daders dan Van der Lubbe, maar dat feit wordt alleen genoemd. Dit boek is een aanleiding om zelf verder te lezen over de onderwerpen die erin worden geïntroduceerd. Of natuurlijk om zelf op onderzoek te gaan in Duitsland. Elke locatie krijgt in het boek drie pagina’s tekst over de geschiedenis en een foto die er een duidelijk beeld van geeft. Bekende figuren uit de geschiedenis komen daarbij langs, maar bijvoorbeeld ook getuigen die minder bekend zijn. Op de pagina’s over concentratiekamp Dachau komt Himmler bijvoorbeeld ter sprake en Titus Brandsma, de Nederlandse pater die in 1942 in het kamp overleed.

Het boek bevat indrukwekkende foto’s. Het uitzicht over de Eiffel vanaf de locatie van Ordensburg Vogelsang levert bijvoorbeeld een prachtige plaat op. Maar bij een onderwerp als dit komen er natuurlijk ook ‘zwaardere’ beelden voorbij, zoals de foto van een vreselijke plek in het concentratiekamp Sachsenhausen.

De mysterieuze foto van de ‘Topographie des Terrors’ in Berlijn maakte Baas vanachter een bomenrij die staat op een van de meest beladen stukken grond in Berlijn waar onder andere de ‘Reichssicherheitsdienst’ was gevestigd. Jarenlang wist men in de stad niet wat met de locatie te doen. Het beeld van ‘Gleis 17’ in Grünewald is er een van een leeg spoor in een herfstige omgeving. Het is een triest beeld van het spoor dat werd gebruikt om de Berlijnse Joden af te voeren naar de kampen. Ook het levensverhaal van Sophie Scholl eindigt triest, maar bij haar geschiedenis is de prachtige hal van de universiteit van München vastgelegd. Want dat was de plek waar Scholl "anti-Hitler-pamfletten over de balustrade kieperde", zoals Van Liempt het schrijft. Hier en daar zijn van een locatie een paar historische foto’s opgenomen, bijvoorbeeld bij plekken waar het originele gebouw niet meer bestaat. Zoals bij Carinhall, het jachtslot van Göring en de Berghof, de villa van Hitler.

Reislustige kenners zullen verschillende plekken al bezocht hebben, maar er is meer dan genoeg aandacht voor minder bekende bezienswaardigheden. Bijvoorbeeld in de Berlijnse wijk Köpernick, waar een losgeslagen SA zich in 1933 tijdens de zogenaamde ‘Köpenicker bloedweek’ uitleefde op gevangenen in een gebouw dat er nog steeds is. Men wil er een herdenkplek van maken. Hoe die eruit moet zien, legt Van Liempt uit, is nog onderdeel van moeilijke discussie. Een realiteit die in Berlijn voor wel meer locaties geldt.

Het boek nodigt je uit op reis te gaan. Een interessante plek om te bezoeken is dan de oude synagoge in Essen, die zich tijdens Rijkskristalnacht "niet liet verwoesten". Het verhaal dat van Liempt bij de synagoge doet, is dat van de Joodse jongeman, die een aanslag pleegde in Parijs. Die aanslag op een Duitser was voor de nazi’s de welkome aanleiding om op een vreselijke manier wraak te nemen op de Joden. Ook op de Joden in Essen, waar de synagoge de aanslag in ieder geval overleefde.

Op sommige plekken is niet veel meer te zien, maar toch zijn ze boeiend genoeg om op te nemen. Dat lijkt tegenstrijdig, maar dat is het niet. Zeithain is bijvoorbeeld een plek waar ooit een kamp was voor Russische soldaten dat de benaming ‘concentratiekamp’ niet eens verdiende. Van Liempt legt uit waarom niet. En ook in Bad Wiessee is zo’n plek waar weinig meer te zien is. Maar hier, in het zuiden van Duitsland, kwam tijdens de Nacht van de Lange Messen Hitler wel persoonlijk SA-chef Ernst Röhm arresteren in de slaapkamer van het hotel waar hij verbleef. Een interessante foto van Baas laat zien wat er op de plek nog wel te zien is.

Onder Dresden ligt het stadje Pirna. Daar, in Schloss Sonnenstein, werden 13.720 geestelijk gehandicapten en psychiatrische patiënten vermoord. "Je hebt de plek in een kwartier wel gezien," vertelt Van Liempt. "En raakt het beeld tenslotte nooit meer kwijt." Het boek gaat verder over onder andere de rakettenfabriek in Peenemünde, de vergeten slag in het Hürtgenwald en de moordnacht in de eindfase van de oorlog in Penzberg. Wie het thuis wil lezen en bekijken, vindt in de vijftig teksten met foto een veelzeggend verhaal dat een duidelijk beeld geeft van wat zich op deze locaties in Duitsland tijdens het Derde Rijk afspeelde. Het levert de lezer die zelf op pad wil nog iets extra’s: een lijstje met plekken om te bezoeken, waarvan de GPS-coördinaten bij elk hoofdstuk worden aangegeven. Natuurlijk zijn er veel meer plekken te bezoeken in Duitsland. Maar in ‘Hier is het gebeurd’ vindt de lezer daarvan een interessante selectie met een goed verteld verhaal.