“Heldenmoed werd in die dagen van juli 1944 ook van mijn moeder gevraagd”, vertelt Konstanze von Schulthess. Ze heeft het dan over Nina Schenk Gravin von Stauffenberg. Geboren als Nina von Lerchenfeld zou deze vrouw later de echtgenote van kolonel Claus Schenk von Stauffenberg worden. De man die de bomaanslag op Hitler pleegde op 20 juli 1944 in de Wolfsschanze in Oost-Pruisen. Voor het antwoord op de vraag in hoeverre haar moeder iets van deze aanslag heeft afgeweten, ging Konstanze vele gesprekken met haar aan. Het beeld dat daardoor ontstond, heeft zij beschreven in deze vlot lezende biografie “Nina Schenk Gravin von Stauffenberg, een portret”, waarin ook haar moeder regelmatig zelf aan het woord komt. Het boek is niet alleen een eerbetoon aan deze bijzondere vrouw geworden. Het is tevens een pleidooi geworden voor meer begrip voor alle Duitse vrouwen, wier echtgenoten hadden deelgenomen aan het verzet in Duitsland tijdens de oorlogsjaren. Want nog altijd is de strijd om erkenning gaande, aldus Von Schulthess.

En feitelijk is dat ook zo. Regelmatig verschijnen er boeken en films over de pogingen tot aanslagen op Hitler. Vooral de mislukte aanslag van 20 juli 1944 krijgt daarbij de meeste aandacht en uiteraard niet ten onrechte. Doch er wordt nauwelijks stilgestaan bij de vrouwen van de verzetplegers. Hun betrokkenheid is altijd sterk in twijfel getrokken. Een tijd lang werd er zelfs vanuit gegaan dat deze vrouwen helemaal niet op de hoogte waren van de samenzweringsplannen waarmee hun echtgenoten zich bezig hielden. Het beeld dat ontstaan was van het naïeve bange huisvrouwtje irriteerde Gravin von Stauffenberg mateloos. Haar dochter laat in dit boek dan ook duidelijk het tegendeel zien. Al vanaf het allereerste moment bleek dat Nina op de hoogte was van de weerstand die haar man, Claus von Stauffenberg, koesterde tegen het naziregime en Adolf Hitler in het bijzonder. Toen hij zich vervolgens aansloot bij een aantal officieren, dat al plannen koesterde om tot een staatsgreep over te gaan, had hij zijn vrouw hierover ook ingelicht. Nina hielp hem ook, onder meer met het verbranden van geheime stukken die niet in de openbaarheid mochten komen. Beiden waren zich ook heel goed bewust van de gevolgen als de staatsgreep zou mislukken, maar dat risico kon Nina niet tegenhouden om achter haar man te blijven staan. Daarom restte Stauffenberg niets anders dan zijn vrouw het bevel te geven om in geval van een mislukking, afstand van hem te nemen. Een loodzware opdracht voor een vrouw die haar man zeer liefhad. Zeker naar haar kinderen toe.

Zoals algemeen bekend is, mislukte de aanslag inderdaad en de gevolgen bleven dus ook niet uit. Behalve de samenzweerders werden ook hun families gearresteerd. In opdracht van Reichsführer-SS Himmler werd de “Sippenhaft”, oftewel familie- of groepswraak ten uitvoer gebracht. Dit was de bestraffing van mensen, zoals verwanten en echtgenotes van politieke gevangenen, door middel van gevangenisstraf of deportatie en inbeslagname van huizen en bezittingen. Kinderen werden ondergebracht in tehuizen of in pleeggezinnen om heropgevoed te worden in de nazi-ideologie. Op deze manier wilden de nazi’s politieke tegenstanders keihard aanpakken en hun familie het zwijgen opleggen. Ook de familie van kolonel Claus von Stauffenberg overkwam dit. Ten tijde van haar arrestatie bleek Nina in verwachting te zijn van haar vijfde kind, Konstanze. In heldere bewoordingen beschrijft deze dochter thans de gebeurtenissen die haar moeder meemaakte tijdens haar verblijf in de gevangenissen en het kamp Ravensbrück. Evenals haar angst om het ongeboren kind en de onzekerheid over het lot dat hen beiden te wachten stond. En ze beschrijft niet alleen die ervaringen van haar moeder, maar ook die van andere familieleden, zoals haar beide grootmoeders. Ze doet dit in een korte en bondige stijl zonder theatrale dramatiek.

Konstanze von Schulthess heeft getracht met dit boek een oprecht beeld neer te zetten van één van die sterke vrouwen, voor wie ze veel respect heeft. Met warmte geschreven vanuit haar invalshoek als een dochter. En geplaatst tegen de achtergrond van de familiegeschiedenis van de Lerchenfelds met hun waarden en tradities. Toch bekruipt de auteur zo nu en dan het gevoel dat haar moeder niet alles heeft kunnen vertellen. En die twijfel deelt ze met de lezers. Ze betreurt die zwijgzaamheid, al heeft ze er wel begrip voor. Na de afschuwelijke oorlogsjaren trachtten velen de pijnlijke herinneringen te verdringen, zij het met moeite. Zo ook haar moeder Nina, terwijl ze worstelde om het gewone leven weer op te pakken na de oorlog. Eigenlijk wilde ze het leven terug dat haar ontnomen was, waarbij ze de herinnering aan haar man levend wilde houden. Zonder een heldenverering voor hem te laten ontstaan. Ze bood zichzelf echter geen ruimte om het verdriet over zijn verlies of over het leed wat haar was aangedaan na haar arrestatie, te verwerken.

Met haar verhaal heeft de auteur vooral de opmerkelijke band willen overbrengen, die er in de eerste plaats bestond tussen haar ouders, maar die er ook was tussen de andere mannen van het verzet en hun vrouwen. Voor al deze mannen was die onvoorwaardelijke steun zo belangrijk. Ze konden behalve met elkaar met niemand anders hun afkeurende meningen over Hitler delen en het voorbereiden van een staatsgreep riep bij velen toch ook gewetensbezwaren op. Voor de vrouwen was deze diepe verbondenheid met hun mannen al even zo van zelfsprekend, zoals ook blijkt uit het feit dat geen van de weduwen van de aanslag van de 20ste juli ooit weer hertrouwd zijn, zo vermeldt von Schulthess. “Nina Schenk Gravin von Stauffenberg” is een krachtig betoog geworden, waarin vanuit een menselijk perspectief de moeilijkheden belicht worden waarvoor de familieleden van de samenzweerders kwamen te staan zowel nog tijdens als na de oorlog. Een interessant boek dat na het lezen zeker nog enige tijd in het geheugen van de lezer gegrift zal blijven.