Een stad als Amsterdam mag dan één geheel lijken met bewoners die zich Amsterdammers mogen noemen, maar schijn bedriegt. Hoofdstedelingen weten dat de ene wijk de andere niet is en Amsterdammers maken onderscheid tussen mensen die binnen de ring wonen en inwoners die buiten de ring wonen. Wie binnen de ring woont is Amsterdammer; de provincie begint als je onder een van de vele viaducten van de A10 doorrijdt. Binnen de stadsring liggen wijken met status. Amsterdam-Zuid is daar een voorbeeld van. Het is een populaire wijk, met bijna 140 duizend bewoners. De prijs per vierkante meter is er hoog; in het voorjaar van 2022 steeg deze uit boven de € 10.000. Zuid kent vele prachtige straten, met statige gebouwen en interessante winkels en restaurants. De Beethovenstraat is een van de bekende en aansprekende straten in deze wijk.

Toch is de Beethovenstraat niet altijd een gewilde plek geweest. Waar de Amsterdammers thans hun neus enigszins ophalen voor wonen buiten de ring, daar werd een kleine honderd jaar geleden neergekeken op een woning in de Beethovenstraat. De straat lag, alhoewel tram 24 er vanaf 1929 keurig naartoe reed, voor velen te ver van het centrum af. Het is nu haast niet voor te stellen, maar de straat kampte kort na oplevering aan het eind van de jaren ’20 met leegstand. In het prachtige en onderhoudende boek ‘De Beethovenstraat. Een biografie’ beschrijft Frank van Kolfschooten de geschiedenis van deze markante straat en is dit een van de interessante onderwerpen in zijn boek.

De Beethovenstraat werd in de jaren ‘20 van de vorige opgeleverd en was onderdeel van het Plan Zuid dat Berlage in opdracht van de gemeente Amsterdam ontwierp. Het oorspronkelijke plan uit het begin van die eeuw werd in de loop der jaren aangepast. Een van die aanpassingen betrof het aanleggen van brede straten, zoals Haussmann in het midden van de 19e eeuw in Parijs had gedaan. De Beethovenstraat is, zeker in vergelijking met straten in wijken als de Pijp en de Jordaan, breed en daarmee ook statig. Zeker omdat er prachtige huizenblokken staan, gebouwd in de bekende stijl van de Amsterdamse School. De straat is een uitgelezen plek, zo lijkt het ons nu toe, om comfortabel te wonen in een verder drukke, dichtbevolkte stad. Maar aan het eind van de jaren ’20 van de vorige eeuw wilde het niet echt vlotten met de straat. Er was de nodige leegstand. Dat veranderde toen er veel gevluchte Duitse Joden onderdak vonden in de Beethovenstraat. De terrassen stroomden vol, winkels kregen aanloop en wie over straat liep hoorde vaker Duits dan Nederlands klinken. In de volksmond liep tramlijn 24 niet naar Zuid, maar naar Klein Berlijn.

In de Beethovenstraat woonden in de vooroorlogse jaren, naast veel gevluchte Joden, diverse opmerkelijke en markante personen. Zo was de latere minister en politiek leider van de KVP, Carl Romme, bewoner van een huis in de straat. Hij was in de vooroorlogse jaren gemeenteraadslid in Amsterdam en voerde soms felle oppositie tegen de SDAP-wethouders Wibaut, De Miranda en Polak. Even verderop in de straat woonde de beroemde actrice Fien de la Mar. Ook de befaamde KLM-piloot Iwan Smirnoff, van oorsprong Russisch, streek neer in de straat. Hij verdiende in december 1933 een heldenstatus door in recordtijd een retourvlucht naar Batavia te maken met een Fokker, die als naam de Pelikaan had.

Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog namen in de samenleving de spanningen toe. Van Kolfschooten laat in zijn boek zien dat dit ook zijn weerslag had voor het leven in de Beethovenstraat. Er werd door uitbaters van horecazaken gevraagd wat minder luid en nadrukkelijk Duits te spreken op de terrassen om klachten van buurtbewoners te voorkomen. Verder kreeg de straat, net als zoveel andere plekken in Nederland, te maken met de opkomst van de NSB.

Na de Duitse inval in mei 1940 was de straat een middelpunt in de deportatie van joden. De halte van tramlijn 24 in de Beethovenstraat was voor veel Joodse inwoners van Zuid het startpunt van hun reis naar de kampen. Heel nauwgezet laat Van Kolfschooten zien hoe het leven van de uit Duitsland gevluchte Joden, die de straat schwung en allure gaven, wordt ingeperkt en later vernietigd. Huizen komen door de deportaties weer leeg te staan, om vervolgens gevuld te worden door onder meer collaborateurs. De oorlog vormt daarmee ook voor deze straat een donkere periode in haar geschiedenis. Eens goed gevulde winkels verdwenen of hadden lege schappen. In de buurt werd in het laatste deel van de oorlog naarstig naar turf gezocht, omdat brandstof schaars is. Er waren in en rond de straat diverse verzetsgroepen actief en niet ver van de Beethovenstraat had de Sicherheidsdienst haar hoofdkantoor.

Als de oorlog ten einde is, krabbelt de Beethovenstraat – net als de rest van ons land – weer langzaam op. De oorlog heeft diepe wonden geslagen; zo zijn talloze oud-bewoners in de kampen omgekomen. Er vinden, net als in andere delen van de stad, zuiveringen plaats en uiteindelijk keert de rust en later de welvaart terug. Langzamerhand ontwikkelt de Beethovenstraat zich in de naoorlogse jaren tot de straat die wij nu kennen.

Van Kolfschooten, zelf een bewoner van de Beethovenstraat, vertelt de geschiedenis van deze straat nauwgezet en met veel oog voor detail. Dit maakt dat je veel van de bewoners en veel van de ontwikkelingen en verwikkelingen in de kleine eeuw dat de straat bestaat voor je ziet. Dat het boek rijk geïllustreerd is, is hierbij helpend. Het beeldmateriaal ondersteunt het verhaal zeer goed.

Toen ik het boek uit had, liet ik in gedachten de geschiedenis van de straat als een timelapse aan me voorbijtrekken. Van de eerste schep in de grond, de eerste bewoners, de in- en uitstroom van vluchtelingen tot aan de drukte van vandaag. Van Kolfschooten laat in zijn prachtige boek zien dat de huidige bewoners, zonder het zelf wellicht te beseffen, op veel manieren verbonden zijn met de bewoners van tachtig jaar geleden. Waar zij nu lopen of fietsen, liepen eens mensen die op de vlucht waren voor het nazi-regiem. Waar ze hun koffie drinken, genoten eerder mensen op zoek naar een veilige toekomst een fijn kopje thee. De Beethovenstraat is een fraai voorbeeld van lokale geschiedenis met grote historische importantie.