De levens van Nederlanders in Nederlands-Indië tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn een ondergewaardeerd en onderbelicht onderwerp. Hooguit bekend zijn de verhalen over het leven in de Japanse kampen en alle bijbehorende gruwelijkheden: het gedwongen werken in de kampen of aan een spoorlijn. Onbekend is echter het feit dat er Nederlanders, hele gezinnen, naar Japan werden overgebracht om daar tewerk te worden gesteld.

‘De tempel met de chrysanten’ vertelt het verhaal van vijf Nederlandse gezinnen in Japan tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ze werden vastgehouden en verzorgd in geïsoleerde omstandigheden in Tokyo en op het platteland in de buurt van Nagoya. Ineke van der Wal heeft haar familiegeschiedenis onderzocht – een van de gezinnen was die van haar grootouders. Met hulp van brieven, foto’s en andere documenten heeft ze het gehele verhaal van haar familie tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië en Japan gereconstrueerd en beschreven.

Beb, de hoofdpersoon in dit boek, is de oma van de schrijfster. Beb schrijft in de oorlogsjaren een drieëntwintigtal brieven naar familie in Nederland. Deze brieven vormen de ruggengraat van dit boek. Ze zijn aangevuld met informatie uit een dagboek van een medegevangene en met informatie uit gesprekken met mensen uit deze bijzondere groep gevangenen.

Wim, de echtgenoot van Beb en dus de opa van de schrijfster, is werkzaam als ingenieur in de telecom en wordt daarom tewerkgesteld bij de Japanse firma Sumitomo voor de Japanse oorlogsindustrie. Uiteindelijk, in 1944, wordt hij ziek en komt hij te overlijden. Hij wordt vrij snel daarna gecremeerd. De families leven geïsoleerd. Zij hebben weinig last van de Japanse wreedheden zoals die elders in de Oost op grote schaal werden toegepast. Maar ook al werden ze beter behandeld dan anderen elders, het isolement viel hen zwaar.

Bijzonder is het om te lezen hoe hecht deze kleine gemeenschap is, alles samen doet en de oorlog weet te overleven. Echter, na de oorlog volgt een zware periode. Men is nog in het voormalig Nederlands-Indië tijdens de gewelddadige Bersiapperiode en daarna. In Nederland is er dan weinig tot geen geen gerichte aandacht voor de situatie in de voormalige kolonie. Alleen de wederopbouw in Nederland telt. Dat zie je vandaag de dag nog steeds terug: 5 mei is dé bevrijdingsdag, 15 augustus, de datum van de Japanse capitulatie in de Pacific, wordt hier niet of nauwelijks gevierd, dan wel voorzien van aandacht.

Het boek is van een klein, prettig leesbaar formaat, A5, en bevat behalve een voorwoord ook een nawoord, een uitgebreide bronnenlijst en tot slot een lijstje met verantwoording van de illustraties. Het is een uitgave van beperkte omvang over een belangrijk maar vrijwel vergeten en onderbelicht onderwerp. Juist door de eenvoud en soberheid van de publicatie, zowel wat betreft de tekst als de illustraties, vormt het een even prachtig als krachtig papieren monument(je) dat je niet snel weglegt en vlot uitleest. Kortom: een aanrader voor wie meer wil weten over deze onbekende geschiedenis.