De titel ‘Ons vonnis werd in feite levenslang’ komt pas helemaal aan het eind van het boek terug. Het is de openingsregel van een gedicht dat Gerrit Pit schreef, gebaseerd op zijn oorlogservaringen. Pit hield daar levenslange trauma’s aan over. In het boek komt meerdere keren naar voren dat hij altijd met de oorlog bezig was, ook in zijn slaap. Niet vreemd als je bedenkt dat hij bijna drie jaar in concentratiekamp Sachsenhausen doorbracht, mede door toedoen van zijn eigen broer.

Gerrit Pit was in de oorlog actief met het verspreiden van illegale pamfletten in het verzet tegen de Duitse bezetter. Zijn oudere broer Piet koos een radicaal ander pad, die maakte carrière binnen de NSB en schopte het tot regionaal leider van die organisatie. Toen Gerrit werd opgepakt voor zijn illegale activiteiten, kwam die connectie nog van pas. Onder druk van wat andere familieleden spande Piet zich in om zijn broer weer vrij te krijgen. Maar daar stond wel wat tegenover. Gerrit werd geacht zijn houding ten opzichte van de NSB en haar leden radicaal te veranderen. Gerrit was niet bereid om dat wisselgeld te betalen, waarna hij opnieuw werd opgepakt. Pas na bijna drie jaar gevangenschap zou hij weer naar huis terugkeren.

Na de oorlog schreef Pit de herinneringen aan die jaren op. In 2021, enkele jaren na zijn dood, zijn de memoires gepubliceerd omdat zijn familie dat graag wilde. Hij kreeg nog wel mee dat eraan werd gewerkt maar maakte de publicatie niet meer mee. Voor Gerrit Pit was het geschreven woord een belangrijke vorm van het verwerken van zijn trauma’s. Daarmee is hij tot aan zijn dood in 2019 bezig gebleven. Niet alleen met deze memoires, maar ook door middel van gedichten. Sommige daarvan zijn zelfs geschreven in gevangenschap.

Historici Martin van der Linde en Kay-Leigh de Weerdt verzorgden de redactie van de oorlogsherinneringen van Gerrit Pit, bijvoorbeeld door de spelling van toen te vervangen door die van nu. Op de achterkant staat ook dat ze voor duiding en context hebben gezorgd. Het gevaar bestaat dan dat het duiden de overhand krijgt, maar Van der Linde en De Weerdt blijven juist goed op de achtergrond. Op een inleiding en een epiloog na horen of zien we ze niet. Het verhaal van Gerrit Pit wordt zonder onderbrekingen verteld en alleen waar echt nodig met een noot van wat extra informatie voorzien.

Pit kon altijd al goed schrijven. Na de oorlog werkte hij onder meer als journalist - en zijn herinneringen zijn dan ook prima leesbaar. Daarbij helpt het ongetwijfeld dat de spelling is aangepast aan die van deze tijd. Maar dat doet niets af aan de heldere beschrijvingen van de auteur. Het boek is in grote lijnen chronologisch geschreven, maar daarbinnen worden, op basis van thema’s, wel sprongen door de tijd gemaakt. De verschillende hoofdstukken gaan onder meer over: de transporten, het werken in een kamp, de verhoudingen tussen de verschillende groepen gevangenen en de dodenmars die Pit en vele anderen aan het einde van de oorlog moesten doorstaan.

De betrokken redacteuren hebben ervoor gekozen om niet alles wat Pit opschreef in dit boek op te nemen. Bepaalde uitweidingen en details zijn weggelaten. We weten natuurlijk niet wát er achterwege is gebleven, maar het lijkt wel een goede keuze te zijn geweest om het verhaal zo veel mogelijk door te laten lopen. Het relaas zelf is indrukwekkend. Je ervaart als lezer door de ogen van Gerrit Pit wat hij allemaal heeft gezien en meegemaakt en daar was weinig moois bij.

Wel wat karig is de epiloog, waarin Gerrit zijn broer Piet weer tegen het lijf loopt en de rollen omgekeerd zijn. Op de achterkant van het boek wordt daar al iets over gezegd en het valt dan wat tegen als er maar enkele alinea’s aan worden gewijd. De betrokken historici blijven zoals gezegd goed op de achtergrond maar hier was iets meer aanwezigheid mogelijk interessant geweest. De keuze om het verhaal hier en daar in te korten lijkt dan weer de juiste te zijn. Het boek dreigt af en toe wat in herhalingen te vervallen maar dat gebeurt uiteindelijk niet en dat is een compliment waard voor alle betrokkenen. Vooral natuurlijk voor Gerrit Pit, die het na de oorlog aandurfde om zijn herinneringen op schrift te stellen zodat wij er anno 2021 even stil van kunnen zijn.