In eerdere recensies, van ‘The Polish 'few'’ (2019) en ‘Poland’s Struggle’ (2020), heb ik gesteld dat er weinig aandacht was voor de offers die Poolse militairen hebben gebracht voor de bevrijding van Europa. Niet alleen zetten ze hun leven op het spel, maar ook viel hen na de oorlog een onrechtvaardige behandeling ten deel, zowel door de geallieerden als de Sovjets. En dan is er nu dit boek van Miriam Guensberg, de bekende en gerenommeerde schrijfster van meer dan tien boeken. Een boek over haar vader: Pool, Jood en militair, een zeer persoonlijk verhaal dus.

In haar voorwoord schrijft zij: "Het is wrang dat maar weinig Nederlanders het tragische lot van hun Poolse bevrijders kennen en ook niet weten hoe substantieel hun aandeel in de strijd tegen nazi-Duitsland is geweest. In onze geschiedenisboeken staat nergens vermeld dat Polen tijdens de conferenties van Jalta en Potsdam in 1945 aan Stalin is geofferd. Dat de Poolse bevolking en de oorlogsveteranen immens hebben geleden onder de wreedheden van deze despoot behoort eveneens tot het grijze gebied".

Miriam Guensberg beschrijft het leven van haar vader op een zeer indringende wijze, gekoppeld aan zijn en haar gevoelens. De tand des tijds speelt een rol. Je krijgt het idee alsof je over haar schouder meekijkt en toeschouwer bent. Het gaat over haar vaders leven, zijn jeugd, de Duitse invasie in 1939, zijn vlucht en werk in Frankrijk. Daarna vertelt ze over de meidagen van 1940 met na de val van Frankrijk haar vaders vlucht naar Engeland.

Dan volgen de periode in Engeland, D-day en de strijd in Europa. De ontmoeting met zijn aanstaande vrouw (en later dus de moeder van Miriam) komt ook aan bod. Hun verliefdheid en samenzijn worden behandeld. Ook de afloop van de oorlog wordt beschreven. Weliswaar capituleerde Duitsland en herwonnen veel landen hun vrijheid, maar van de bevrijding van Polen was geen sprake. Dat was bezet door de Sovjets, waartegen door de westerse bondgenoten niet hard opgetreden werd. In de beschrijving van deze fase komen de frustratie, boosheid en wanhoop duidelijk naar voren, maar ook weer de (voor Polen kenmerkende) moed om vol te houden.

Weer verkwanseld worden door Europa. Dat was al lang zo. Polen was immers vaak en lang bezet geweest. Slechts korte tijd was de republiek voor de Tweede Wereldoorlog een vrij land. Nu was het wel verlost van de Duitse bezetting, maar de Sovjetbezetting was niet veel beter. Dus waren veel Polen gedwongen om in het bevrijde West-Europa blijven. De vader van de schrijfster ook. Uiteindelijk weet hij als medicus een bestaan in Nederland op te bouwen.

Maar hoe diep het verdriet en gevoel ook hebben gezeten, Miriams vader kropte het op en ging door om niemand tot last te zijn. Hij weigerde anderen met zijn gevoel op te zadelen. Maar hoe de Jodenvervolging en het verkwanselen van Polen aan de Sovjets een rol hebben gespeeld, blijkt wel uit het feit dat hij nooit sprak over de moord op zijn ouders door de Duitsers, dat hij zijn hoge militaire onderscheidingen niet droeg en verstopte en dat hij niet naar Polen kon terugkeren omdat hij het dan erg moeilijk zou krijgen omdat hij aan de zijde van de westerse geallieerden had gevochten.

Het boek, met (terechte) lovenswaardige recensie van Nederlandse media, kent geen inhoudsopgave, wat overigens geen gemis is. Het is wel ingedeeld in hoofdstukken met hoofdstuktitels. Een dankwoord, een overzicht van Miriams vaders militaire onderscheidingen en een stuk over het generaal Maczek Memorial in Breda maken dit zeer lezenswaardige boek compleet. Het is prettig leesbaar en gevuld met een gebalanceerde mix van (geschiedkundige) details en persoonlijke gebeurtenissen en ervaringen.

Tot slot kom ik graag terug op het geciteerde stuk uit het begin van deze recensie. Het is niet alleen wrang dat wij in Nederland, na 1940 maar ook vandaag de dag, zo omgaan met de geschiedenis en de onbekende, onbegrepen en zeer ondergewaardeerde rol van Polen, het is ronduit beschamend. In navolging van het (te) late eerherstel voor generaal Stanislaw Sosabowski zou dit boek om redenen van dankbaarheid en eerherstel als lesstof in het onderwijs of op de literatuurlijst een prominente plek moeten krijgen.