Recentelijk heeft Petra van den Boomgaard haar doctoraat behaald aan de universiteit van Amsterdam. Haar onderzoek vormde de basis voor dit boek. Zij heeft zich jarenlang bezig gehouden met het proces van ‘verarisering’, waardoor mensen die tijdens de bezetting van Nederland aanvankelijk aangemerkt waren als Jood in aanmerking konden komen voor vrijstelling van deportatie. In meer dan 650 pagina’s laat zij zien hoe meer dan 2500 Joden erin geslaagd zijn om aan de gaskamers te ontkomen door een herzieningsverzoek aan te vragen bij de Duitse instanties in Nederland. Hiervoor heeft de schrijfster gebruik gemaakt van de collectie Calmeyer en het bevolkingsregister.

Er is al eerder onderzoek gedaan naar de controversiële Duitse jurist Hans Georg Calmeyer, wiens vrijstellingen mensen konden beschermen voor deportatie, of juist bevestigden dat zij gedeporteerd moesten worden. Van den Boomgaard heeft nu systematisch onderzoek gedaan naar mensen die deze bezwaarschriften indienden. Door de Duitse instanties werden verschillende classificaties van Joden toegepast, onderverdeeld in ‘voljoden’ met drie of meer Joodse grootouders (J), ‘halfjoden’ met twee Joodse grootouders (GII), of ‘kwartjoden’ met één Joodse grootouder (GI). Indien er twijfel was over de Joodse afstamming, konden heroverwegingen of wijzigingen worden aangevraagd. Bijvoorbeeld doordat er mogelijk overspel of bepaalde familiebelangen in het spel waren. Zo werd bij de op de omslag afgebeelde familie Vlessing de hulp ingeroepen van een bevriende, niet-Joodse weduwe, waarvan gedaan werd alsof zij op jonge leeftijd in verwachting was geraakt en het kind aan de Joodse familie Vlessing had afgestaan om schande te voorkomen. Dit ‘kind’ werd de latere vader in het gezin-Vlessing, waardoor de nakomelingen dus automatisch ook vrijgesteld werden van deportaties.

Aan de hand van de collectie Calmeyer, aangevuld met onderzoek in het Centraal Bureau voor Genealogie en in bevolkingsregisters, heeft Van den Boomgaard onderzoek gedaan naar de deportatie van Joden die een heroverweging heeft aangevraagd. Zij heeft kunnen aantonen dat meer dan 2500 personen hun leven hebben te danken aan de eerder genoemde heroverweging. Daarnaast zijn er natuurlijk ook mensen die wel een heroverweging aanvroegen, maar of het geld of de connecties misten om aan de deportaties te ontkomen.

Het is een academisch boekwerk. Inzichtelijk brengt de auteur weer hoe de instanties te werk gingen en wat de rollen waren van diverse ambtenaren in dit proces. Aangevuld met diverse tabellen en statistieken laat zij helder zien hoeveel aanvragen er waren en wat de succeskansen waren. Het prettige is dat de tabellen vaak in één oogopslag laten zien hoe succesvol meerdere aanvragen waren. Daarnaast gaat zij uitgebreid in op voorgaand onderzoeken van andere historici en geeft zij ook toe waar zij tekortkomingen hadden en wat de eigen gebreken van haar onderzoek zijn, doordat bijvoorbeeld archiefstukken beschadigd of niet meer aanwezig zijn.

Waar enerzijds het systematisch onderzoek de kracht van het boek is, zorgen de tabellen er ook voor dat de publicatie soms wat droog overkomt. Zo wordt er bij de tabellen veel uitleg gegeven en volgen getallenreeksen elkaar op, wat qua leesstijl iets minder toegankelijk is. Dit kan ook samenhangen met het type onderzoek, waardoor ook dit te nuanceren valt. Het is immers geen biografie die je leest. In ieder geval is haar boek een aanwinst voor de geschiedschrijving over de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog. De schrijfster heeft met haar boekwerk ervoor gezorgd dat nu duidelijk is wat de kansen op succes waren bij een heroverwegingsverzoek.