Svetlana Alexijevitsj is niet zomaar een auteur. Van iemand die in 2015 de Nobelprijs voor de Literatuur toegekend kreeg, mag dat wel worden gezegd. Ze won door de jaren heen tientallen prijzen voor haar werk. Haar oeuvre omvat zes boeken, geschreven in meer dan drie decennia, maar voor haar gaat het motto ‘kwaliteit boven kwantiteit’ zeker op.

Want een goed boek is ‘De laatste getuigen – kinderen in oorlogstijd’ zonder meer. Of eigenlijk is het een goede bundel van persoonlijke getuigenissen. Waar veel auteurs er voor kiezen om de ervaringen van personen in gethematiseerde hoofdstukken te verwerken, laat Alexijevitsj elke getuigenis op zichzelf staan. Geen inleiding of slotbeschouwing, geen duidende auteur die zich overal tussen wil persen en zo het grotere verhaal onder laat sneeuwen - een gebrek dat sommige boeken over de Tweede Wereldoorlog kennen. Duiding is goed, maar soms wordt er in doorgeschoten. Daar is in dit geval dus geen sprake van.

De enige inleiding die we op de verhalen in dit boek krijgen, zijn de namen van de geïnterviewden, hun leeftijden in 1941 en welk werk ze nu doen. ‘Nu’ is overigens 1985, want toen schreef Svetlana Alexijevitsj haar boek oorspronkelijk. In het boek wordt nergens duidelijk gemaakt waarom in 2018 de Nederlandse versie van een boek uit 1985 tot stand is gekomen. Hier was een beetje duiding dus welkom geweest, want het is gevoelsmatig wel relevant om te weten dat hier geen mensen van rond de tachtig aan het woord zijn, maar van midden veertig tot midden vijftig.

Zij blikken allemaal terug op hun jeugd in Wit-Rusland, dat in 1941 werd binnengevallen door de Duitsers. Alle kinderen hebben als volwassenen zo hun eigen herinneringen aan die tijd. De één was destijds drie of vier en herinnert zich hooguit nog wat details. Anderen waren al een jaar of twaalf en hebben alles min of meer bewust meegemaakt. Toch verschillen de herinneringen van persoon tot persoon, evenals de mate waarin mensen nog kunnen en willen praten over wat ze hebben meegemaakt. Alexijevitsj maakt die innerlijke strijd soms goed voelbaar voor de lezer.

Met de opmerking dat het relevant was geweest om te weten waarom een boek uit 1985 nu in vertaling wordt uitgebracht, heeft ondergetekende niet willen zeggen dat het geen relevant boek is. Dat is het namelijk wel. Elke getuigenis over de Tweede Wereldoorlog heeft waarde. Bovendien geeft de vertaling de Nederlandse lezer een kijk op hoe kinderen in Wit-Rusland dit hebben ervaren, iets waar niet heel veel bekendheid mee zal zijn.

Boven alles draagt het boek de boodschap uit hoe verschrikkelijk oorlog is, en dan specifiek hoe zwaar kinderen het te verduren hadden. Eigenlijk draaien alle verhalen om variaties op thema’s als verlies, verdriet, onderdrukking, honger en angst. Het is goed dat die verhalen worden verteld, en dat is ook nog eens op leesbare en aangrijpende wijze gedaan.