Tobias Schiff (1925-1999), gewezen Antwerpse diamantair en eigenaar van een fotowinkel in Brussel, schrijft in ‘Terug op de plaats die ik nooit heb verlaten’ zijn 33 maanden durende overlevingstocht langs de acht verschillende concentratiekampen waar hij verbleef. Onder die kampen waren onder andere Auschwitz-Birkenau, Dora en Bergen-Belsen. Verschillende factoren, gaande van zijn schalkse humor tot een flinke dosis geluk, zorgden ervoor dat hij deze gruwel overleefde.

Twintig jaar na de eerste uitgave werd op algemene vraag overgegaan tot een herdruk van dit beklijvende verhaal. Niet verwonderlijk voor een boek dat lang verplichte literatuur was in de Vlaamse schoolbanken.

Arnon Grunberg schreef het voorwoord van deze uitgave. Vanuit New York deelde Grunberg zijn bewondering voor het werk en de auteur. In zijn voorwoord plaatst Grunberg de literaire kracht van het boek centraal, nadat hij een stuk tekst aanhaalt van Schiff. "Precies hierin schuilt de kracht van ‘Terug op de plaats die ik nooit heb verlaten’ van Tobias Schiff, de literaire kracht welteverstaan, Schiff benadert de spreektaal, hij benadert het spreken zoals slechts weinigen gegeven is. Ook zij die de documentaire die ten grondslag ligt aan dit boek niet hebben gezien, en Schiff dus niet hebben horen spreken, kunnen zich na lezing een voorstelling maken van hoe hij heeft gesproken."

Wie een klassiek boek verwacht is er aan voor de moeite. In korte, ritmische zinnen schrijft Schiff zijn verhaal als verzen neer, over de donkere momenten maar ook over de minieme lichtpunten die hij telkens weer zag. Een van deze lichtpunten is bijvoorbeeld toen hij door contact met de Duitse officier Rakers een betere taak krijgt in het concentratiekamp, waardoor het mentaal ook iets beter met hem gaat. Als lezer wordt je onmiddellijk meegezogen in dit verhaal en mede omdat Tobias Schiff het helaas zelf meemaakte, heb je het gevoel alles van op de eerste rij mee te maken.

Een van die aangrijpende passages is waarin Schiff beschrijft hoe hij al snel in contact kwam met de gruwelijke gaskamers. Het ene moment ziet hij een groep Joden aanschuiven, het moment daarop ziet hij diezelfde groep als lijkenstapel liggen. Vooral het jonge meisje dat daar tussen ligt, is een beeld dat hem naar de keel grijpt en nooit meer los zal laten.

Niettegenstaande er redelijk wat getuigenissen reeds verschenen door de tijd heen, toch blijft dit beklijvend. Elk verhaal is er eigenlijk één teveel, een gruwel die nooit had mogen plaatsvinden. Toch is het aantal publicaties nooit genoeg, al was het maar om de mensen te blijven herinneren aan de gruwel die plaatsvond.

In de noten haalt Schiff de anekdote aan dat hij de vraag kreeg van een vrouw wat er speciaal was aan de datum 16.02.75. Tobias Schiff schrijft dat "dat wijst op het vergeten en het niet weten. Daartegen moet worden gestreden." In zijn ogen had die vrouw beter moeten weten en begrijpen dat dit geen datum was maar het gevangenennummer dat de nazi’s op zijn arm tatoeëerden. Het feit dat de vrouw ervan uit ging dat het een datum was, is voor Tobias Schiff een bewijs dat men de Holocaust aan het vergeten is. Door zijn verhaal te delen wil hij voorkomen dat mensen worden zoals die ene vrouw. Hiermee kon Schiff zijn stelling onderbouwen dat het boek er ook moest zijn als extra wapen tegen de vergetelheid.

Schiff voelde in tegenstelling tot sommige andere overlevenden, die hun leven in de kampen wilden verdringen, een drang om zijn verhaal naar buiten te brengen. Dit is ook de reden waarom het boek er in 1997 is gekomen. Toen zijn vader stierf in het kamp van Auschwitz, beloofde Tobias Schiff dat hij het als zijn heilige plicht op zich zou nemen om de herinnering aan de slachtoffers te bewaren.

Na de oorlog vestigde Schiff zich als diamantair. Later trok hij naar Brussel om er een fotowinkel uit te baten, een winkel die tot op vandaag nog bestaat en wordt geleid door zijn dochter Isabelle. In navolging van het boek werd in Vlaanderen zelfs een theaterstuk geschreven ‘Häftling 160275’, waarin de getuigenissen van Schiff naar voor werden gebracht.

De titel van het boek toont aan dat de jaren in de verschillende concentratiekampen een diepe indruk hebben nagelaten op onder andere Tobias Schiff. Hij verloor in 1944 zijn vader in Auschwitz-Birkenau na de achtste selectie voor de gaskamers en overleefde zelf 33 maanden in concentratiekampen. Zijn zus verloor hij reeds in 1942 en ook zijn moeder overleefde de oorlogsgruwel niet.

Niettegenstaande Schiff honderden lezingen gaf op Vlaamse scholen, vrolijk door het leven stapte en zijn tijd verdreef met schaken, entertainen en musiceren, toch had hij het lastig om niet aan het zwarte gat te denken. Desondanks mag Schiff terugkijken op een geslaagde missie door zijn verhaal kenbaar te maken aan de wereld.