Het Duizendjarige Rijk van de nazi’s heeft 12 jaar geduurd. In die 12 jaar hebben oorlog en verwoesting een spoor getrokken over de wereld en over Europa. Het is verbazingwekkend om te constateren dat in de weinige jaren waarin nazi-Duitsland níet in oorlog was er in Duitsland een enorme bouwwoede heerste die ongelofelijke architectonische projecten heeft opgeleverd. Na de oorlog waren deze nazibouwwerken ‘besmette plekken’ met een ‘duister verleden’. Controversiële plekken ook, zelfs tot de dag van vandaag. Actueel is de discussie over het al dan niet slopen van het geboortehuis van Adolf Hitler in Braunau am Inn.

Meteen na de Tweede Wereldoorlog is men begonnen met het vernietigen van die besmette plekken. Desondanks bleven nog vele gebouwen, militaire installaties en andere plekken bestaan als stille getuige van een tijd die nog niet eens zo heel lang achter ons ligt.

Vooral in de beide Duitslanden na de Tweede Wereldoorlog bestond er een dominerend gevoel om de Duistere nazitijd af te sluiten. Alles wat er aan herinnerde werd verbannen uit het openbare leven. Bouwwerken en andere locaties die herinneringen opriepen werden vernietigd. Men wilde ook niet dat er ‘bedevaartsoorden’ zouden ontstaan. Dynamiet en de tand des tijds verrichten wonderen tijdens het Wirtschaftswunder in West-Duitsland. De communisten in het oosten gaven gebouwen vaak een nieuwe functie óf keken er niet meer naar om, waardoor het verval snel intrad.

De Britse journalist en BBC-programmamaker Colin Philpott heeft een reis gemaakt langs de overblijfselen uit die vervlogen en duistere tijd. Hij heeft het boek opgebouwd door middel van een thematiek die telkens een onderdeel van het Derde Rijk beschrijft. Zo wordt de lezer meegenomen langs toonaangevende locaties die een belangrijke rol speelden in nazi-Duitsland.

Philpott beschrijft indrukwekkende overblijfselen, zoals het nog grotendeels bestaande vakantiecomplex van Kraft durch Freude bij Prora-Rugen, het Haus der Kunst in München, het Olympische dorp, maar ook de plaatsen van absolute horror, zoals Dachau en Auschwitz.

Het belang van historische artefacten en locaties is niet in geldelijke waarde uit te drukken. Philpott probeert uit te leggen dat het Duitsland van ná de Tweede wereldoorlog zoekende was naar een eigen, nieuwe identiteit. Daarin was geen plaats meer voor nazi’s. Tegelijkertijd zaten er natuurlijk wel nog steeds gigantisch veel ambtenaren op posities die zij ook vervulden tijdens de nazitijd. Dat was ook noodzakelijk, omdat het onbegonnen werk zou zijn om iedereen te vervangen. Duitsland zou dan onbestuurbaar geworden zijn. Stilzwijgende afspraak was dat er niet meer over ‘der Krieg’ gesproken zou worden. Alleen tijdens feestjes met ‘Alte Kameraden’ werden herinneringen opgehaald.

Pas in de jaren 60 begon de nieuwe generatie met het verwerken van die duistere periode. Dit werd bemoeilijkt doordat Duitsland in twee kampen was verdeeld. Het echte verwerken kon derhalve pas beginnen na de hereniging in 1990. De oorlogsgeneratie was grotendeel overleden en nu kon er met een nieuwe blik gekeken worden naar het verleden. Hierdoor onstond er ook hernieuwede aandacht voor de gebouwen uit de nazitijd en ontstonden er meteen nieuwe dilemma’s. Was de combinatie Derde Rijk en toerisme wel een wenselijke (duister toerisme)? Hoe ver gaan we in het onderhouden c.q. restaureren van nazi-overblijfselen? Waarom is er zoveel meer aandacht voor misdaden begaan door de nazi’s dan voor misdaden begaan door de communisten?

Philpott concludeert dat er geen ‘verkeerd’ standpunt in deze kwesties is. Hij geeft aan dat Duitsland serieus met deze thema’s bezig is, maar duidelijk gekweld wordt door de nazi-nalatenschap.

Hij schrijft dat Duitsland op de goede wijze is omgegaan met de donkerste periode in haar geschiedenis; de historie van de gebouwen en ruimtes waar het naziverhaal zich afspeelde vormt een cruciaal onderdeel van de verzekering dat deze tragedie beter begrepen kan worden en nimmer herhaald.

Geschiedenisliefhebbers hebben de afgelopen decennia steeds meer gehoor gegeven aan de aantrekkingskracht van tastbare historische locaties. Vooral locaties uit de Tweede Wereldoorlog hebben een welhaast magische bekoring. Overal in Europa zijn er zogenaamde Battlefieldtochten die voor grote groepen worden georganiseerd. Ook vanuit Nederland worden er bijvoorbeeld jaarlijks verschillende groepsreizen verzorgd naar Auschwitz-Birkenau. Wanneer we de vercommercialisering van de Tweede Wereldoorlog even buiten beschouwing laten, geven deze ontwikkelingen in ieder geval wél aan dat de mensheid vaak letterlijk behoefte heeft om in contact te blijven met haar verleden.

Het boek van Philpott draagt hier in bij. Het kan dienen als een handleiding wanneer de lezer zelf op pad wil gaan, maar veel meer neemt Philpott de lezer mee naar een wonderlijke en duistere tijd die nog niet eens zo lang achter ons ligt. Het boek is prettig leesbaar. De vele foto’s geven de lezer een prima indruk van de locaties en maken van het boek een must-have voor iedere geïnteresseerde in de Tweede Wereldoorlog.