Er is geen andere historische gebeurtenis die in Nederland zoveel aandacht krijgt als de Tweede Wereldoorlog. De bezettingsjaren vormden voor de meeste Nederlanders een onaangename kennismaking met oorlog, dictatuur en discriminatie. Naast het herdenken van de slachtoffers wordt deze geschiedenis benut om het belang van vrede, democratie en tolerantie te tonen. De oorlog is zo een belangrijk onderdeel gaan vormen van onze nationale identiteit. In het kader van integratie willen wij allochtone Nederlanders daar graag bij betrekken of verwachten we van hen dat ze zich automatisch aansluiten bij onze oorlogsbeleving. Zo vanzelfsprekend is dat echter niet, want de Nederlandse oorlogsgeschiedenis kent overeenkomsten, maar ook veel verschillen met die in hun herkomstland. De ouders en (over)grootouders van autochtonen hebben niet altijd dezelfde ervaringen als die van allochtonen. Het gevolg is dat hun betrokkenheid bij bijvoorbeeld onze herdenkingen niet zo groot is als wij verwachten of wensen. In uitzonderlijke gevallen is er zelfs sprake van zeer kwetsend onbegrip en provocatie, zoals in 2003 toen Marokkaanse jongeren tijdens de dodenherdenking in Amsterdam herdenkingskransen vernielden.

Om te komen tot meer wederzijds begrip wordt onder andere vanuit de overheid opgeroepen om ook meer aandacht te besteden aan de rol van bijvoorbeeld Marokkanen en Antillianen tijdens de oorlog. Het gaat dan niet enkel om hun bijdrage aan de oorlog, maar ook om hoe de oorlogsjaren beleefd werden in hun herkomstlanden. Deze onderwerpen worden behandeld in de NIOD-studie “Oorlog op vijf continenten” waarin de oorlogsgeschiedenis van de volgende landen beschreven wordt: China, Indonesië, Joegoslavië, Marokko, de Nederlandse Antillen, de Sovjet-Unie, Suriname en Turkije. Niet zonder reden zijn dit landen waar de roots van een groot deel van de allochtone Nederlanders liggen. Daarnaast bevat het boek een hoofdstuk over de geschiedenis van de wijze waarop Nederland de oorlog herdenkt en hoe nieuwe Nederlanders en andere minderheidsgroepen, zoals de zigeuners en homoseksuelen, in de loop der jaren daarbij betrokken zijn geraakt.

Toen staatssecretaris Jet Bussemaker (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) in mei 2008 aankondigde dat ze het NIOD had gevraagd om de rol van allochtonen en hun herkomstlanden bij de oorlog te onderzoeken, was er veel kritiek. Gevreesd werd onder meer dat de rol van allochtonen bij de bevrijding van Nederland uitvergroot zou worden en dat misstanden verzwegen zouden worden ter bevordering van een harmonische multiculturele samenleving. Die vrees blijkt nu ongegrond, want dit boek geeft een objectief beeld waarin niet alleen de positieve rol van allochtonen aan bod komt, maar waarin ook minder positieve of negatieve aspecten niet onbeschreven blijven. We lezen bijvoorbeeld over Antillianen en Surinamers in het Nederlandse verzet en de Marokkaanse soldaten die aan geallieerde zijde meevochten, maar ook over plunderingen, verkrachtingen en moorden door diezelfde Marokkaanse soldaten in Italië en het in zekere zin opportunistische Turkije dat samenwerkte met zowel nazi-Duitsland als met de geallieerden en pas nauwelijks drie maanden voor het einde van de oorlog zich schaarde aan geallieerde zijde, maar buiten de oorlog bleef.

Of dit onderzoek werkelijk veel gaat bijdragen aan het vergroten van wederzijds begrip voor elkaars oorlogsverleden is betwistbaar. Ten eerste is het boek vrij afstandelijk geschreven; het gaat om de feiten, niet om de ervaringen van mensen. Dat is enigszins teleurstellend, want juist deze ervaringen zouden hebben kunnen tonen wat we gemeen hebben; Marokkaanse en Sovjet-soldaten vochten niet minder hard dan Nederlanders, Antilliaanse en Surinaamse verzetsstrijders waren niet minder moedig dan hun Nederlandse collega’s en vervolgde burgers hadden het overal zwaar. Om de feitelijke materie om te zetten in beklijvende geschiedenislessen moet er nog veel gebeuren.

Ten tweede is het de vraag of de Tweede Wereldoorlog daadwerkelijk een onderwerp is dat allochtonen en autochtonen dichter bij elkaar kan brengen. Uit de beschreven geschiedenissen blijkt namelijk dat de enorme rol die wij toedichten aan deze oorlog in de meeste andere landen niet in dezelfde mate gedeeld wordt. In de historische beleving van die landen spelen andere oorlogen, revolutie, de bevrijding van dictaturen en dekolonisatie een meer prominente rol. Evenwel bestaat er tussen die andere grote gebeurtenissen/perioden en de Tweede Wereldoorlog meestal een verband. De oorlog vormde in Indonesië bijvoorbeeld het begin van de dekolonisatie en de Joegoslavische oorlogen in de jaren ’90 vonden onder andere hun oorsprong in conflicten die in de jaren ’40 (en daarvoor) al een rol speelden.

Terwijl het dus de vraag is of dit boek bijdraagt aan het vergroten van wederzijds begrip, geeft het in elk geval een brede kijk op de wereldoorlog. De studie vormt daarmee een degelijk middel om de oorlogsgeschiedenis in het onderwijs globaler te benaderen. Een mondiale kijk op de geschiedenis verruimt het perspectief en dat is noodzakelijk in de multiculturele samenleving en de tijd van globalisering waarin we leven. Dat betekent zeker niet dat we ons nationale oorlogsverleden moeten vergeten, maar dat is zo sterk verankerd in onze samenleving dat dit bij voorbaat uitgesloten is. Het zoeken is naar de juiste balans tussen nationale en internationale geschiedenis.