Waarschijnlijk zijn er weinig episodes geweest in de Tweede Wereldoorlog waarin de mens zodanig en zo lang op de proef is gesteld als het beleg van Leningrad. De omsingelde stad zag zich 900 dagen lang afgesloten van de buitenwereld en kreeg een vreselijke hongersnood te verduren. Door honger, kou, ziekte, Duitse bombardementen en andere gevechtshandelingen kwamen naar schatting een miljoen Leningraders om het leven. Het was een bewuste keuze geweest van het Duitse opperbevel: een groot deel van Heeresgruppe Nord kampte met bevoorradingsproblemen en was nog onderweg naar de stad, en bovendien konden straatgevechten in Leningrad weleens veel Duitse slachtoffers kosten. Met inlichtingen dat de stad reeds kampte met een voedseltekort berekenden Duitse wetenschappers dat een beleg efficiënt zou zijn en dat de volledige bevolking van Leningrad na de aanstaande winter uitgestorven zou zijn. Met Finse troepen ten noorden van de stad, de Finse Golf in het westen en het Ladoga-meer in het oosten leende Leningrad zich uitstekend voor een dergelijk beleg. Maar de Duitsers kregen de stad niet op de knieën. Begin 1943 slaagde het Rode Leger erin een corridor te openen naar de belegerde stad, maar de Duitse belegeraars konden pas in januari 1944 worden teruggedrongen. Hiermee was het beleg waarschijnlijk de langste uit de geschiedenis, en zeker de bloederigste.

Het is moeilijk voor te stellen dat mensen onder dergelijke omstandigheden in staat zijn om hun medemenselijkheid en doorzettingsvermogen te behouden. Hoewel vele Leningraders hun toevlucht namen tot kannibalisme, moord en diefstal en anderen de gebeurtenissen apathisch over zich heen lieten komen, wisten vele anderen hun menselijke waarden te behouden. Mensen hielpen elkaar, deelden wat ze hadden en zetten hun dagelijkse bezigheden voort. Het was bovenal de instandhouding van deze waarden en het moreel dat de Leningraders in staat stelde het beleg te overleven. De bekende schrijver Daniil Granin, die talloze overlevenden van het beleg heeft geďnterviewd, stelde dat "het doorzettingsvermogen van het intellect en het protest tegen de vernedering van de honger" het mogelijk maakten de beproeving te verdragen.

Het voornaamste symbool van dit doorzettingsvermogen is een bijzonder concert dat op 9 augustus 1942 in de belegerde stad werd gegeven. Het was de premičre van de Zevende Symfonie van Dmitri Sjostakovitsj, die tijdens het beleg in zijn thuisstad Leningrad was gebleven en daar aan zijn compositie had gewerkt. Sjostakovitsj werd in oktober 1941 geëvacueerd, maar werd voor zijn symfonie geďnspireerd door Leningrad en droeg het werk ook op aan deze stad. In zijn nieuwste boek beschrijft Brian Moynahan, die geschiedenis studeerde in Cambridge en Ruslandcorrespondent is geweest voor The Times en The Sunday Times, de kern van de Zevende als "een woedekreet tegen alle slechtheid die de stad overspoelt". In maart 1942 werden de partituren naar Leningrad gevlogen. Het zou worden uitgevoerd door het Leningradse Radiokom-symfonieorkest onder leiding van dirigent Karl Eliasberg. Meer dan de helft van zijn musici was overleden door honger of granaatvuur en de overige orkestleden waren fysiek ernstig verzwakt, en Eliasberg betwijfelde of het technisch zware, 80 minuten lange stuk wel kon worden gespeeld. Eliasberg vond aan het front versterkingen in de militaire fanfares en zette zich met ijzeren hand aan de repetities. Vanwege de benodigde krachtsinspanning werd het werk tijdens de generale repetitie, drie dagen voor de uitvoering, voor het eerst in zijn geheel gespeeld. De premičre – voor een volle zaal uitgemergelde Leningraders – was een uitputtingsslag voor de muzikanten, maar was een groot succes en werd beloond met een stormachtig applaus.

In eerdere boeken over het beleg van Leningrad is de waarde van het concert voor het moreel van de Leningradse bevolking – als symbool van doorzettingsvermogen – al eens opgemerkt, maar Brian Moynahan gaat verder in deze analogie. Hij lijkt het concert en alle voorbereidingen die eraan voorafgingen te beschouwen als een symbolisering van het beleg in zijn totaliteit; een tekenend stukje petite histoire, gelardeerd met talloze citaten en anekdotes van betrokkenen en ooggetuigen, dat de gebeurtenissen in Leningrad tijdens het beleg tastbaar en te bevatten maakt. Zo schrijft Moynahan bijvoorbeeld:

De symfonie vergde enorm veel energie van Eliasberg. Het is een heroďsch werk met grootschalige ambities, geschreven in lange lijnen, krachtige, melodieuze, trefzekere muziek. De dirigent moet iets meedogenloos in zich hebben zodat hij het orkest kan inspireren om steeds opnieuw de diepe menselijkheid van het stuk te treffen, iets wat de krachten van zijn uitgemergelde musici te boven leek te gaan.

De Zevende toonde de bevolking van Leningrad, maar ook de westelijke geallieerden, dat de ergste periode van het beleg voorbij was en dat het Sovjetvolk het beleg kon overleven. De muziek van Sjostakovitsj verschafte broodnodig vertrouwen. Volgens Eliasberg was een nieuwe fase aangebroken. "We hoorden het in de muziek," zei hij later. "De concertzaal, de mensen in hun appartementen, de soldaten aan het front – de hele stad had haar menselijkheid gevonden. Op dat moment zegevierden we over de gevoelloze oorlogsmachine van de nazi’s."

Waarschijnlijk gaf de symfonie Sjostakovitsj' oprechte gevoelens weer over wat de Duitsers zijn stervende thuisstad aandeden, maar ook Sjostakovitsj’ moeizame relatie met de Sovjetautoriteiten – veel van zijn vrienden waren vervolgd tijdens de Rode Terreur en hij was zelf ook enige tijd uit de gratie – zal een inspiratiebron zijn geweest. In een lange inleiding weidt Moynahan uit over Sjostakovitsj' carričre en de grootschalige repressies die Leningrad voor de oorlog te verduren kreeg. Moynahan noemt de Zevende derhalve "Sjostakovitsj’ requiem voor een nobele stad die werd geteisterd door de twee grootste monsters van de eeuw"; het boek is een ode aan een stad die ook in de bolsjewieken een vijand had. De oorspronkelijk Engelse titel, Leningrad: Siege and Symphony. Martyred by Stalin, starved by Hitler, immortalised by Shostakovich, lijkt in dit licht bezien de boodschap van het boek dan ook better te dekken.

De premičre van de symfonie is niet alleen het centrale thema van het boek, Moynahan heeft ook het boek zelf gestructureerd als een symfonie: de beschrijving van de voornaamste personen uit het boek draagt de naam dramatis personae en de inleiding heet oevertjoera, 'ouverture'. Moynahan heeft de ontwikkelingen rondom het concert op uiterst kundige wijze verweven met een narratief van het eerste belegeringsjaar. Op geen enkel moment doet deze verweving kunstmatig aan. De meesterlijk beschreven premičre vormt het slotstuk van het boek. Het beleg was op dat moment nog lang niet voorbij, maar doordat het bevoorradingssysteem sterk was verbeterd en de algehele oorlogssituatie zich langzaam maar zeker ten faveure van het Rode Leger keerde, was de ergste periode van het beleg voorbij.

Moynahan is er op uiterst meeslepende wijze in geslaagd te beschrijven hoe Leningrad wist te volharden en de vooroorlogse vervolgingen en het beleg te boven kwam. Ogenschijnlijk onbelangrijke behoeften als muziek hielden het moreel en het doorzettingsvermogen van de Leningradse bevolking in stand en de premičre van 9 augustus 1942 was meer dan een toonbeeld hiervan. Sjostakovitsj noemde de Zevende "de overwinning van het licht over de duisternis, van de menselijkheid over barbaarsheid", een visie die Moynahan beaamt en voortreffelijk heeft weten over te brengen.