Spionage is van alle tijden en daarmee is het één van de oudste beroepen. Toch wordt het vaak als iets oneervols gezien en in verband gebracht met oorlog en moord. Ook wordt liegen en bedriegen als de essentie van spionage gezien. Spionage kan echter ook een bijdrage aan de vrede leveren en een oorlog eerder beëindigen.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd spionage ook veelvuldig ingezet. Spionage werd onder andere gebruikt voor het achterhalen van vijandelijke aanvalsplannen en informatie over verzetsmensen in bezet gebied. Eén van de belangrijkste gevallen van spionage in de Tweede Wereldoorlog was het zogenoemde ‘doublecross-systeem’. Dit was een vorm van strategische misleiding waarbij de Britten aan het begin van de oorlog Duitse agenten die in Engeland waren geparachuteerd, overhaalden om in het geheim voor hen te gaan werken. Op beslissende momenten moesten zij valse informatie naar de Duitsers sturen, om hen zo op het verkeerde been te zetten. De dubbelagent ‘Garbo’, die een belangrijke rol speelde bij de misleiding over de geallieerde landingen tijdens D-Day, is daarvan een goed voorbeeld.

Eén van de andere dubbelagenten die door de Britten op succesvolle manier ingezet werd tijdens de Tweede Wereldoorlog was Eddie Chapman (1914-1997). Hij was tot voor kort echter nauwelijks bekend. De historicus Ben Macintyre (1963) werd op het bestaan van Chapman geattendeerd toen hij zijn necrologie in de Times las. Informatie over Chapman was er echter nauwelijks omdat MI5 (Military Intelligence, section 5), de Britse veiligheidsdienst, deze informatie bewaarde in haar geheime archieven.

Rond de eeuwwisseling begon MI5 echter als gevolg van nieuw beleid van openheid met het vrijgeven van informatie. Die informatie was zorgvuldig uitgekozen en kon geen levende personen meer schaden of de nationale veiligheid in gevaar brengen. In 2001 werden de eerste dossiers over Chapman overgebracht naar de Britse National Archives. Dit archief telt meer dan 1700 bladzijden informatie over Chapman en zijn activiteiten als dubbelspion. Macintyre is deze archieven ingedoken en heeft een geschiedenisthriller geschreven over deze bijzondere man. Na jaren van onderzoek publiceerde hij in 2007 zijn boek met als titel “Agent Zigzag”. Dat boek is nu in een Nederlandse vertaling verschenen onder dezelfde titel bij uitgeverij Veen Media.

Het boek beschrijft gedetailleerd de levensgeschiedenis van Chapman, met daarbij het accent op zijn activiteiten tijdens de Tweede Wereldoorlog. Aan de hand van de reizen van Eddie Chapman vertelt Macintyre het verhaal van deze dubbelagent.

Chapman groeide op in Londen en belandde al op jonge leeftijd in het criminele circuit. Hij werd beroemd en berucht om zijn handigheid in het openen van brandkasten. Na korte tijd was hij zelfs één van de meest gezochte criminelen in Engeland. Met zijn bende ging hij naar het eiland Jersey, maar de politie kwam hem daar op het spoor.

Chapman werd in de gevangenis van Jersey gestopt en bleef daar een paar maanden. Jersey werd net als de andere Kanaaleilanden door de Duitsers bezet, dus toen Chapman vrij kwam was Jersey in Duitse handen. Hij was verbitterd en besloot om zich aan te melden als geheim agent voor de nazi’s. Hij stuurde een brief naar het opperbevel van het Duitse leger, maar hij kreeg daar geen snelle reactie op. Na enkele maanden werd hij onterecht gearresteerd op verdenking van anti-Duitse activiteiten en naar een gevangenis in bezet Parijs gebracht.

Uiteindelijk was zijn brief via omwegen op het juiste bureau terecht gekomen. De nazi’s zagen wel wat in Chapman als agent en stuurden hem naar hun opleidingscentrum in Nantes. Daar werd hij goed en langdurig getraind om in Engeland als geheim agent te kunnen optreden, onder de codenaam Fritz. Tijdens die training begon Chapman al stiekem zijn Duitse bazen te bespioneren en groeide het besef dat hij zijn moederland wilde dienen.

In de nacht van 16 december 1942 sprong Chapman per parachute boven Engeland neer. Direct na zijn landing meldde hij zich bij MI5 om zijn diensten aan te bieden als dubbelagent. Na aanvankelijke aarzeling maakten zij hier graag gebruik van en het dubbelspel was daarmee begonnen. Na enkele maanden van misleiding ging hij op eigen gelegenheid terug naar het bezette Europa.

Via Madrid, Parijs en Berlijn kwam hij in Oslo waar hij na een periode van uitgebreide ondervragingen voorbereid werd op een nieuwe opdracht. Uiteindelijk vertrok hij in juni 1944 weer per vliegtuig naar Engeland. Daar zette hij samen met MI5 het misleidingspel weer in volle kracht voort. Tegen het eind van de oorlog werd Chapman met zachte hand MI5 uitgezet. Na de oorlog zette hij zijn criminele ‘carrière’ weer voort en uiteindelijk overleed hij in 1997 aan hartfalen.

Macintyre beschrijft in dit boek nauwgezet de activiteiten van Chapman als dubbelagent tijdens de oorlog. Daarnaast besteedt hij veel aandacht aan de wereld van de spionage tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zo komt de organisatie van de Duitse Abwehr en de Britse MI5 uitgebreid aan bod. Ook vertelt de auteur over Chapman als mens met zijn verschillende motieven en daaruit komt het beeld naar voren van een excentriek persoon. Aan de ene kant was hij een dief die op alle mogelijke manieren zoveel mogelijk geld wilde verzamelen. Daarnaast leefde hij zeer losbandig en liet hij verschillende vrouwen met gebroken harten achter. Aan de andere kant werd hij gedreven door plichtsbesef en de roeping om iets voor zijn land terug te doen. Ook onderhield hij goede banden met zowel zijn Duitse als Britse collega’s.

Door de onderhoudende schrijfstijl weet Macintyre de persoon en het werk van Chapman op boeiende wijze tot leven te brengen. Het is hem gelukt om enerzijds een gedetailleerd en goed onderbouwd verhaal neer te zetten, waardoor het boek kenmerken heeft van een non-fictie boek. Anderzijds is hij erin geslaagd om de lezer tot op de laatste bladzijde te boeien en de spanning erin te houden, waardoor het boek ook kenmerken heeft van een spionagethriller. Macintyre is erin geslaagd om deze kenmerken samen te smelten tot een boeiend, maar waarheidsgetrouw boek.

“Agent Zigzag” is daarmee zowel interessant voor jongeren die een spannend verhaal over de Tweede Wereldoorlog willen lezen, als voor kenners die meer willen weten over de achtergronden van dit spionageverhaal.

Dit boek laat meer zien van de wereld van spionage en de bijdrage die het spioneren heeft geleverd aan een spoediger beëindigen van de Tweede Wereldoorlog. Die bijdrage is weliswaar nooit hard te maken, maar dat neemt niet weg dat de geallieerde oorlogskansen zonder spionage veel kleiner zouden zijn geweest. Macintyre maakt het fascinerende verhaal van Agent Zigzag met dit boek terecht bekend bij een groter publiek.