Begin oktober 2003 werd tijdens werkzaamheden aan het project ‘Aanleg Rijksweg 73-Zuid’ een bijzondere vondst gedaan. Bij het bodemonderzoek naar conventionele explosieven door de firma AVG uit Gennep, werd aan de rand van wegvak G een projectiel gevonden. Ongeveer zestig jaar na beëindiging van de Tweede Wereldoorlog worden als gevolg van bouwwerkzaamheden nog dagelijks niet-gesprongen explosieven aangetroffen. Wat dit projectiel echter zo bijzonder maakt is het feit dat het geen explosieve lading, maar propagandamateriaal bevatte. Hoewel het de bedoeling was dat het explosief enkele honderden meters boven de grond uit elkaar zou springen om de inhoud over het gebied bij Roermond te verspreiden, werkte de ontsteking niet en roept het anno 2004 een historische vraag op: Van wie is het document afkomstig en voor wie was de tekst eigenlijk bedoeld?

Om de ontwikkelingen van de Tweede Wereldoorlog naar hun eigen hand te kunnen zetten, maakten zowel de Duitsers als de geallieerden veelvuldig gebruik van psychologische oorlogsvoering. Het inzetten van propaganda als gevechtsmiddel had (en heeft vandaag de dag nog) een tweeledig doel.

Enerzijds diende het propagandamateriaal als motivatiemiddel voor de eigen manschappen en anderzijds had het propagandamateriaal het doel om de vijand te demotiveren.

Het gevonden document

Het materiaal dat afgelopen oktober bij Roermond is gevonden, heeft als titel “Wer darf kapitulieren?” De aanhef van het artikel luidt: “Willst du die Wahrheit wissen? Kamerad, frage den ‘Skorpion’!”

Het document van de Duitse propaganda-afdeling ‘Skorpion-West’ lijkt het elfde deel van een reeks ‘nieuwsbrieven’ en ging in op de voor de Duitsers tegenvallende vorderingen in de oorlog. De tekst spoorde de soldaten aan om, ondanks de voor hen teleurstellende resultaten, hun stellingen koste wat kost vast te houden. Om de moraal van de soldaten op te krikken werd hen in de tekst een kentering van de situatie beloofd middels “Der Einsatz der neuen Waffen”. Duidelijk moge zijn dat met deze beloofde ‘inzet van het nieuwe wapen’ de V2 bedoeld werd.

Om de strijdmoraal op te hogen, werd in de tekst niet alleen gebruik gemaakt van technologische beloften, maar zeker ook van dwang en dreigementen. Het antwoord op de titelvraag ‘Wie mag zich overgeven?’ luidde dan ook: ‘Niemand!’ In een poging om te bereiken dat de Duitse soldaten nabij Roermond elkaar op hun verantwoordelijkheden zouden wijzen, werd middels het document verklaard dat ‘een soldaat die zijn plicht jegens het [Duitse] volk niet nakwam als een verrader werd beschouwd en op zijn verantwoordelijkheden gewezen diende te worden. Wat de auteur van het document onder deze terechtwijzing verstond, werd in de tekst zeer duidelijk weergegeven: “Ein Verräter gehört niedergeschossen wie ein Hund’”.

Met het pamflet leek dus nagestreefd te worden dat de Duitse soldaten zich niet zonder slag of stoot zouden overgeven aan de oprukkende geallieerden, hetgeen betekent dat het document, zowel gezien de inhoud van de tekst als de oprichtingsdatum van de SS-Propagandastandarte ‘Skorpion-West’, na juli 1944 afgeworpen moet zijn.

De afzender

De teksten van de Duitse propaganda-afdeling ‘Skorpion-West’ hadden een aantal karakteristieke kenmerken. Zo begonnen al de edities van hun ‘nieuwsbrieven’ met dezelfde aanhef aan de lezer: “Willst du die Wahrheit wissen? Kamerad, frage den ‘Skorpion’!”. Bovendien werd elk exemplaar van de ‘Skorpion’ afgesloten met een oproep aan de lezer: “Richte deine Anfragen an ‘Skorpion FPN00220’. Er wird stets die Wahrheit sagen!”

Meer inhoudelijk gezien, speelden de exemplaren van de Duitse propagandabrieven (zeker in vergelijking met overige Duitse propaganda) schijnbaar open kaart over de ontwikkelingen van de oorlog. Ook in het gevonden document bij Roermond is dat het geval. De Duitse soldaten kregen immers de opdracht om, ondanks de militaire overmacht van de geallieerden, hun stellingen te behouden.

Een ander kenmerk van de teksten van de SS-Propagandastandarte ‘Skorpion-West’ was de herhaaldelijke verwijzing naar de vermeende genialiteit van de legerleiding en de technologische vooruitgang in de Duitse oorlogsvoering, om zodoende de eigen troepen te kunnen motiveren. Op het eerste oog betreft de vondst bij Roermond dus een propagandamiddel dat is geschreven door de Duitse propaganda-afdeling ‘Skorpion-West’ voor de Duitse troepen. Niets is echter minder waar.

Uit nadere historische bestudering blijkt dat de geallieerden, als tegenreactie op de Duitse Skorpion-brieven, een eigen reeks hadden uitgebracht onder het mom van dezelfde vraag als de Duitsers hanteerden: “Willst du die Wahrheit wissen?” Ook de gevonden pamfletten bij Roermond moeten aan de geallieerden toegeschreven worden en wel om verschillende redenen.

Ten eerste geldt het argument van de inhoud van de vondst zelf. Hoewel er in de tekst een positieve kentering van de gevechtshandelingen werd beloofd door de komst van de V2, werd er met dit document nadrukkelijk getracht een paranoïde stemming onder de Duitse soldaten te creëren. Door de Duitsers op te roepen om eventuele vermoedens van capitulatie bij een collega of superieur om te zetten in een directe liquidatie, zou immers een grote mate van onrust veroorzaakt worden. In dit licht dient de zinsnede “Ein Verräter gehört niedergeschossen wie ein Hund’” ook gelezen te worden.

Naast dit inhoudelijke argument, geldt een tweede, materiële motivatie. Het omhulsel waarin de pamfletten werden gevonden, werd door een explosievendeskundige van de firma AVG getypeerd als een zogenaamde T-3 bom, welke door een Britse ontsteker tot ontploffing gebracht had moeten worden. Reden genoeg om te kunnen concluderen dat ook de inhoud van het projectiel van Britse makelarij afkomstig was.

Op de derde en laatste plaats kan de afkomst van het document bij Roermond toegeschreven worden aan de geallieerden door bestudering van de inhoud van het achtste nummer in de originele Duitse reeks ‘Skorpionen’. Dit achtste nummer uit de ‘echte’ reeks heeft als centrale vraagstelling “Ist das Skorpion-Flugblatt Nr.11 von uns?” en heeft als kernachtig antwoord dat “es vom Feind (ist), der sich in das Vertrauen zwischen Skorpion und Front einschleichen wollte.” In deze originele editie van het blad werd de lezer gewezen op de uiterst slinkse wijze waarop de namaakpamfletten waren vervaardigd. Zo zouden de Britse vervalsers met dezelfde toon als de originele Duitse auteurs schrijven en verplaatsten zij zich voortreffelijk in de wijze waarop de Duitsers de toekomst trachtten te zien. In het pamflet werd dan ook gesproken over ‘een wolf in schaapskleren die men slechts aan kleinigheden kan herkennen.’ Het uiteindelijke doel van deze Duitse reactie op het pamflet “Wer darf kapitulieren?” was om de Duitse soldaten op deze kleinigheden te wijzen. Zo wordt er in de tekst gewezen op het feit dat het veldpostnummer in de slottekst bij de Britse versie niet klopte. De Duitsers publiceerden hun edities namelijk vanuit het nummer ‘00220’, terwijl de geallieerden het foutieve nummer ‘00020’ hanteerden. Bovendien zouden er in de lay-out van de kop ook verschillen zitten. Wanneer voor de Duitse lezer deze beschrijving nog niet duidelijk genoeg was, had de propaganda-afdeling ‘Skorpion-West’ de tekst van “Wer darf kapitulieren?” voor de zekerheid ook afgedrukt.

De documenten die tijdens het bodemonderzoek naar niet-gesprongen explosieven door de firma AVG uit Gennep werden gevonden, geven vandaag de dag een goed beeld van de laatste periode uit de oorlog en bovenal een goed voorbeeld van propaganda als wapen in de oorlog.

drs. T. Kleuters
Historicus AVG Geoconsult Heijen BV.
www.explosievenopsporing.com