Het is tegenwoordig moeilijk voor te stellen, maar Otto Frank had in de late jaren ’40 van de vorige eeuw moeite om een uitgever te vinden voor het dagboek dat zijn jongste dochter Anne in de Tweede Wereldoorlog had bijgehouden. Het dagboek was voor Frank zo ongeveer de enige tastbare herinnering aan zijn dochter. Toen het besef indaalde dat hij de enige van de onderduikers in het Achterhuis was die de oorlog had overleefd, kreeg het dagboek van Anne voor hem een bijzondere betekenis. Na met vrienden van Anne gesproken te hebben en het dagboek aan hen voorgelegd te hebben, ontstond bij Otto Frank het idee dat door publicatie van het dagboek de herinnering aan zijn dochter levend zou blijven en Annes wens om het dagboek uit te geven kon worden ingewilligd.

Maar uitgevers stonden niet in de rij om het boek uit te geven. Zo gaf de financieel directeur van uitgeverij de Bezige Bij later aan: "Als er een oorlogsdagboek tussen de stapel manuscripten zat, gooide ik het bij wijze van spreken het raam uit. Zoveel boeken waren er over geschreven, maar er was geen belangstelling voor; het was niet in de mode." Pas nadat historicus Jan Romein, die een gekuiste versie van het manuscript las, op de voorpagina van de voormalige verzetskrant Het Parool een vlammend betoog hield voor het dagboek, klopten uitgevers bij Frank aan. Het was uiteindelijk uitgeverij Contact die het boek zou uitgeven.

Ook in de Verenigde Staten was de animo voor het dagboek in eerste instantie laag. Uitgeverij Harper had geen belangstelling en ook Shocken, een andere grote Amerikaanse uitgever, liet het dagboek aan zich voorbijgaan. Tegenwoordig wordt het boek wereldwijd gelezen. Het is in ruim 70 talen vertaald en er zijn vele miljoenen exemplaren van het dagboek verkocht. Daarmee is het een van de meest gelezen boeken ter wereld. Als Otto Frank niet zo aanhoudend was geweest en zijn zoektocht naar uitgevers had opgegeven, dan was de wereld een bijzonder dagboek waarin een jong meisje haar gedachten en gevoelens aan papier toevertrouwt misgelopen.

Dit alles staat te lezen in ‘Geschiedenis van het dagboek’ van journalist Sandra van Beek. Ze schreef een toegankelijk en rijk boek over het leven van Otto Frank in de jaren na de Tweede Wereldoorlog, waarin de receptie van het dagboek een belangrijke rol speelt. Over het dagboek en de publicatie ervan in Nederland is reeds veel bekend. Van Beek voegt in haar boek aan deze kennis het perspectief van Otto Frank toe. Het dagboek was een herinnering aan het door de oorlog verwoeste gezinsleven. Als hij in het dagboek van Anne las, herbeleefde hij die tijd. Het was zijn toegang tot iets dat door de vervolging van de Joden door de nazi’s voorgoed verloren was gegaan.

Van Beek laat mooi zien hoe sterk de betrokkenheid van Frank bij de uitgave van het dagboek in diverse landen was en hoe hij toezag op de bewerking van het manuscript tot films en toneelstukken. Dat laatste verliep niet altijd even soepel. Zo leidde de voorgenomen verfilming van het dagboek in de Verenigde Staten tot een slepende juridische affaire met een manuscriptschrijver. De ontwikkelingen rond het dagboek en de vele spin-offs – waarbij je kunt denken aan toneelbewerkingen en films – kun je beschouwen als het centrale onderwerp in het boek.

Otto Frank wordt in Van Beeks boek geportretteerd als iemand die graag de lieve vrede bewaarde. In het Achterhuis suste hij conflicten en ruzies en probeerde daar de spanning die groeide tussen de mensen die zo lang zo dicht op elkaar zaten glad te strijken. De spanning tussen de bewoners van het Achterhuis is door Anne in haar dagboek vastgelegd. Daarin spaart ze haar moeder en zus Margot niet. Zo schrijft Anne: "De naturen van Margot en moeder zijn zo vreemd voor mij, ik snap m’n vriendinnen nog beter dan m’n eigen moeder, jammer is dat hè!" Deze passages waren voor Otto Frank confronterend, evenals die waarin Annes ontluikende seksualiteit wordt beschreven dat ook waren.

Van Beek beschrijft in haar boek de worsteling van Frank met het beeld van zijn vrouw dat oprijst uit het dagboek van Anne. Het verhaal van de versies waarin deze voor hem ongemakkelijke passages ontbreken is bekend. Maar de toegevoegde van deze biografie zit in het consistente beeld dat wordt geschetst van Otto Frank. Speelde hij in het Achterhuis een mediërende rol in de conflicten tussen de onderduikers, na de oorlog probeerde hij de balans te bewaren tussen de liefde voor zijn vrouw en dochter. En Frank blijft gedurende zijn leven na de oorlog de mediator die hij in het Achterhuis was. Hij bewaakt de erfenis van zijn dochter en probeert daarbij met diplomatie en geduld ervoor te zorgen dat films en toneelvoorstellingen zo getrouw mogelijk het dagboek volgen. Een zeldzame keer dat Frank op zijn strepen staat is als hij vindt dat de Anne Frank-stichting een té links-activistische koers vaart. De stichting is er voor de nalatenschap van zijn dochter en voor het museum en er niet om een politieke koers te varen.

Het boek is voorts lezenswaardig omdat Van Beek laat zien hoe Frank na de oorlog zijn leven weer oppakte. Daarbij speelt, het zij nogmaals gezegd, de literaire erfenis van zijn dochter de centrale rol. Er is eerder, in 2002, een door Carol Ann Lee geschreven biografie over Frank verschenen. In die biografie richt de schrijfster zich voor een belangrijk deel op de rol van het bedrijf van Frank tijdens de oorlog en het verraad van de bewoners van het Achterhuis. Zo laat Lee zien dat Opekta, het bedrijf van Frank dat handelde in geleermiddel, in de oorlog leverde aan de Wehrmacht. Iets wat volgens Miep Gies, redder van het dagboek en werkzaam op het kantoor van Opekta, onvermijdelijk was.

Van Beek richt zich in haar schets van Frank, de titel van het boek geeft het al aan, meer op diens leven na de oorlog. Ze laat mooi zien hoe Frank zich verhield tot zijn familieleden. Met name de band van Frank met zijn in Zwitserland woonachtige moeder is interessant. Hoewel Frank een volwassen man is, stelt hij zich in zijn brieven aan zijn moeder met enige regelmaat op als een klein jongetje. Frank bouwt een leven buiten Nederland op, vindt een nieuwe liefde waarmee hij trouwt en houdt gedurende al die jaren (Frank leefde van 1889 tot 1980) zicht en grip op het dagboek van zijn dochter.

Van Beek heeft met ‘Geschiedenis van het dagboek. Otto Frank en het Achterhuis’ een intrigerende biografie geschreven over een man die ervoor heeft gezorgd dat het dagboek van zijn jonge dochter een weg heeft gevonden naar miljoenen lezers wereldwijd.