‘Laten we wat gaan doen, Dov!’. Het is,sjabbatavond, 3 juli 2020, en de 96-jarige Lily Ebert is vol energie. De lockdownregels die golden vanwege covid-19 zijn eindelijk iets versoepeld en dus kan achterkleinzoon Dov eindelijk weer bij Lily op bezoek. Verder is Lily’s wereld heel klein, tot haar verdriet. Ze mist de vele gastlessen en evenementen waarop ze haar levensverhaal deelde totdat corona uitbrak.

De zestienjarige Dov vraagt Lily haar herinneringen op te halen, zoals ze dat al zo vaak heeft gedaan voor hem. Dat deed ze niet meteen na de oorlog: Lily’s kinderen durfden haar niets te vragen omdat dat voor haar te confronterend zou zijn, terwijl Lily dacht hen te beschermen door niets te vertellen. Zo verstijfde haar dochter helemaal toen haar kleuter, Lily’s kleinkind, eens argeloos vroeg wat oma’s blauwe letters op haar onderarm betekenden. Nummer A-10572, dat was Lily Engelsman in Auschwitz. Lily weet niet meer wat ze haar kleinkind als antwoord gaf, maar inmiddels weten moeder en dochters wel van elkaar dat ze heel anders dachten over de tatoeage. Waar dit voor de dochters symbool stond voor de niet uit te spreken verschrikkingen die hun moeder had doorstaan, was het voor Lily juist een symbool van hoop: toen ze het kreeg, gaf het haar de hoop dat ze kennelijk nog genoeg moeite waard was om haar een nummer te geven, dat de dood nog verder van haar af was dan ze dacht.

De belangstelling van Dov op de bewuste sjabbatavond in 2020 leidt tot het inkijken van een fotoalbum, waaruit een oud bankbiljet dwarrelt. Lily herinnert zich dat ze het bankbiljet kreeg van een helper van een rabbijn, die bij gebrek aan ander papier zijn goede wens voor haar op dit bankbiljet schreef. Lily weet verder niets van deze helper. Dov zet een foto van het bankbiljet op Twitter met de vraag of iemand misschien iets weet over deze helper. Binnen 8 uur en duizenden reacties verder is de naam van de inmiddels overleden Hyman Schulman naar voren gekomen en kunnen contacten met zijn nabestaanden worden gelegd. Dat ene Twitterberichtje is het begin van massale aandacht op social media voor Dov en Lily’s gezamenlijke accounts op Tiktok en Twitter. Uiteindelijk leidt het ook tot een boek, ‘Lily’s belofte’, waarin Lily haar indrukwekkende levensverhaal chronologisch vertelt.

Lily wordt geboren in 1923 in een harmonieus orthodox-joods gezin. In haar woonplaats, het Hongaarse stadje Bonyhád, was een bloeiende Joodse gemeenschap. Als oudste van het gezin voelt ze zich verantwoordelijk voor haar broertjes en zusjes, een rol die wordt versterkt door het plotselinge overlijden van haar vader in 1942. Van de oorlogsdreiging en het groeiende gevaar voor de Joodse inwoners van Hongarije heeft ze tot dusver weinig meegekregen, omdat haar ouders hun kinderen afschermen voor alle nare berichten. In de loop van de oorlog zijn de anti-Joodse maatregelen niet meer over het hoofd te zien, zeker niet nadat de familie Engelsman in april 1944 het bevel krijgt zich binnen een uur in het getto te melden. Al spoedig daarna volgt deportatie naar Auschwitz. Het gezin wordt gesplitst bij aankomst: Lily, René en Piri mogen samen naar rechts, net als broer Imi. De anderen worden naar links verwezen, al heeft Lily op dat moment nog geen idee welk lot hen daarmee treft. Precies bij aankomst van dit transport zijn de klompen, waarop kampbewoners altijd lopen, op. De nieuw gearriveerden mogen dus hun schoenen houden, iets wat verder nooit voorkwam. Dat is voor Lily een geschenk uit de hemel. Haar broer Imi had namelijk in de hak van moeders schoenen een aantal sieraden verstopt. Moeder wil tijdens de treinreis met Lily van schoenen wisselen, dus de schat gaat mee het kamp in. Als na verloop van tijd de hak wegslijt, bewaart Lily de sieraden, samen met een korstje brood, onder haar oksels. Zo weet ze tot aan de bevrijding deze kostbare herinneringen te bewaren.

Lily, René en Piri blijven steeds bij elkaar en steunen elkaar dag en nacht, tijdens de eindeloze uren op de appelplaats, onder het werk, tijdens de voettocht vlak voor de bevrijding. Daardoor, zo vertelt Lily, blijven ze mens en houden ze levensmoed. Haar rotsvaste geloof helpt haar ook hoop te houden en te blijven geloven op betere tijden én in de mensheid.

Lily vertelt haar levensverhaal door tot aan het heden. Dat is mooi, omdat daardoor de impact van de Holocaust op haar leven zo duidelijk wordt. In eerste instantie lijkt de oorlog afgesloten nadat de zusjes zijn hersteld in Zwitserland: de zusjes Engelsman emigreren naar Israël, vinden aardige mannen, trouwen en krijgen kinderen. Lily trouwt als eerste van de drie, met Sam Ebert en krijgt ook als eerste kinderen. In hun hele netwerk zijn geen moeders en oma’s te vinden – die generatie is immers uitgeroeid – dus het grootbrengen van kinderen is iets dat de jongedames zelf uitvinden en samen leren. Dat Lily daarbij overbeschermend is, uit angst dat haar kinderen iets zal overkomen, realiseert ze zich pas later, evenals het feit dat haar zwijgen de gedachten van haar kinderen niet stopzet. Pas veel later, als Lily uiteindelijk in Engeland terecht is gekomen en haar kleinkinderen vragen gaan stellen, komt Lily toe aan de belofte die ze zichzelf heeft gedaan: de wereld te vertellen wat gebeurd is in Auschwitz. Eerder lukte dit niet, omdat Lily zelf druk was met overleven en dacht haar kinderen niet te moeten belasten, maar ook omdat er niemand was die wilde luisteren.

Wie eenmaal in ‘Lily’s belofte’ is begonnen, kan niet meer stoppen met lezen. Dat komt niet alleen door het indrukwekkende levensverhaal, maar ook door de openhartige manier waarop Lily reflecteert op zichzelf en haar omgeving. Haar verhaal is aangrijpend, maar nergens zo gruwelijk dat lezen niet meer lukt. In de enkele hoofdstukken die Dov geschreven heeft, komt hij met een mooie verklaring daarvoor, aangereikt door zijn oma die psycholoog is: Lily lijkt de ergste dingen verdrongen te hebben voor een versie die wel te behappen is voor haar, wellicht onbewust. Zij beseft, misschien ook onbewust, dat toehoorders tijdens openbare bijeenkomsten slechts een bepaalde mate van gruwelijkheden aankunnen voordat ze zich afsluiten. Hoe dan ook, Lily is het als één van de weinige Holocaustoverlevenden gegund om op zo hoge leeftijd nog haar verhaal aan nieuwe generaties te kunnen vertellen. Haar belofte om de wereld te laten weten wat haar in Auschwitz is overkomen, heeft ze inmiddels meer dan waargemaakt. Hopelijk nemen velen kennis van dit verhaal.