Bianca Mastenbroek heeft als auteur van historische jeugdromans over diverse historische onderwerpen interessante en goede boeken geschreven. Zo portretteerde ze het leven en werk van Jheronimus Bosch op originele wijze door zijn gedachtewereld te koppelen aan Faye, een meisje dat vijfhonderd jaar later leeft en in mensen die ze tegenkomt duivels meent te herkennen. Voor haar boek ‘Hendrick, de Hollandsche indiaan’ ontving ze in 2019 zowel de Thea Beckmanprijs voor de beste historische jeugdroman van het jaar als de Jonge Beckman, een prijs die wordt toegekend door een panel van jonge lezers.

Haar nieuwste boek ‘4328. Dochter van een zwarthemd’ vertelt het levensverhaal van Antje Buursma, die opgroeit in een gezin waarvan de vader actief lid is van de NSB. Het boek is gebaseerd op ware gebeurtenissen. Antjes vader, een overtuigd nationaalsocialist, was een vooraanstaand figuur binnen de WA in het noorden van Nederland. Hij werd in juni 1944 tijdens een huiszoeking in Onstwedde door verzetsstrijder Dirk de Ruiter doodgeschoten en later in Assen met veel ceremonie begraven. Antje zelf was lid van de Jeugdstorm, de jeugdbeweging van de NSB, en bracht voor haar vader in Assen het partijblad van de NSB, Volk en Vaderland, rond.

Je zou het verhaal dat Mastenbroek heeft geschreven over het leven van Antje tijdens en kort na de Tweede Wereldoorlog feitelijke fictie kunnen noemen. Over het algemeen volgt Mastenbroek het leven van Antje nauwgezet, maar ze heeft om er een spannend en goed lopend verhaal van te maken enkele aanpassingen gedaan. Dat maakt voor de strekking van het verhaal niet veel uit. Mastenbroek laat op indringende wijze zien hoe een jong en redelijk naïef meisje wordt meegezogen in de wereld van haar vader. Als in Assen bekend is dat haar vader een hoge functie binnen de WA vervult, raakt Antje haar vrienden kwijt en is ze zelfs bij verschillende familieleden niet meer welkom. Om uit haar sociale isolement te komen, wordt ze lid van de Jeugdstorm. Als ze in het uniform van de Jeugdstorm over straat gaat wordt ze uitgescholden, van haar fiets getrokken en wordt er zelfs aarde in haar mond gestopt. Op school bejegenen klasgenoten, leraren en de conciërge haar agressief.

Het boek heeft twee verhaallijnen. De ene verhaallijn begint in mei 1940, de andere in mei 1945. De eerste verhaallijn gaat over het leven van Antje tijdens de oorlog; de tweede verhaallijn over haar leven in kamp Westerbork, waar ze na de oorlog als dochter van een vooraanstaand NSB’er wordt opgesloten. Kenmerkend voor het werk van Mastenbroek is haar expliciete stijl. Enkele scènes in het boek, bijvoorbeeld over de mishandeling van een zwangere vrouw in Westerbork, zijn pittig en zouden de lezer kunnen afschrikken. Aan de andere kant laat Mastenbroek met deze wijze van schrijven zien dat het er tijdens en na de oorlog stevig aan toe ging en dat de haat tegenover NSB’ers groot was.

Naast expliciet is de stijl van Mastenbroek ook uitgebreid te noemen. Ze neemt de tijd om het levensverhaal van Antje over het voetlicht te brengen en dat geldt ook voor het samenbrengen van de twee verhaallijnen. Een voorbeeld hiervan is de dood van haar vader. Als hij is doodgeschoten komen er mensen in uniform aan de deur om dit aan haar en haar moeder te vertellen, maar ze kent de achtergrond van de dood van haar vader niet. Pas in het kamp, je bent als lezer dan al ver gevorderd in het lijvige boek, leert ze stukje bij beetje de aanleiding kennen. Dan ziet ze ook in dat haar vader thuis een romantisch verhaal over zijn werkzaamheden vertelde; in de praktijk was hij een kille jager op zoek naar verzetslui en onderduikers.

Het interessantste aan het boek is dat je als lezer worstelt met je gevoelens voor Antje. Op voorhand ben je niet geneigd om veel sympathie te voelen voor de dochter van een NSB’er die zelf ook gelooft dat deze beweging opkwam voor de belangen van de Nederlanders; een dochter ook die zelf enthousiast lid is van de Jeugdstorm en trots haar speldje van deze organisatie draagt. Maar je leest een boek niet uit als je je niet kunt verplaatsen in de hoofdpersoon. Er moet tijdens het lezen iets van herkenning zijn, een connectie met het leven en de gedachten van Antje. En dat lukt Mastenbroek. Als Antje in het kamp zit vraag je je als lezer af of de wrede behandeling die haar ten deel valt wel gerechtvaardigd is. Je kunt namelijk niet zeggen dat dit 16-jarige meisje een grote collaborateur was. Je krijgt het gevoel dat ze moet boeten voor de daden van haar vader. Dat is ook zo in de andere verhaallijn. Haar Joodse klasgenootje Milly moet van school en dat wordt haar in de schoenen geschoven. Antje wordt gepest en raakt geïsoleerd. Als lezer voel je dan met haar mee en je begrijpt haar loyaliteit richting haar vader, terwijl je Antje ook een zekere mate van naïviteit verwijt. Daarmee roept het boek vergelijkbare gevoelens op die ik had toen ik ‘Oorlog zonder vrienden’ van Evert Hartman las. In dat boek wordt Arnold, de zoon van een fanatiek NSB’er, gevolgd. Arnold ervaart hetzelfde sociale isolement als Antje en ook in dat verhaal krijg je sympathie voor de hoofdpersoon.

‘4328. Dochter van een zwarthemd’ is een interessante YA-roman die grote thema’s niet schuwt en je als lezer confronteert met je eigen ideeën en opvattingen over onderwerpen als goed en fout, loyaliteit en vriendschap. Een boek dat leerlingen in de midden- en bovenbouw van het voortgezet onderwijs zal aanspreken en een mooie aanvulling vormt op het brede palet van historische jeugdromans over de Tweede Wereldoorlog.