Wat hebben de datums 16 november 1942 en 16 november 2021 met dit boek van doen? ‘Mijnheer, dat weiger ik’ is op de laatstgenoemde datum verschenen en op de eerstgenoemde datum veranderde het leven van de hoofdpersoon drastisch. Pieter Kapenga, een politieagent tijdens de Duitse bezetting, kreeg toen een opdracht waar hij zich niet mee kon verenigen en weigerde deze. Een ander boek over dit soort dilemma’s, ‘Op eigen gezag’ van Hinke Piersma, is al eerder gerecenseerd.

‘Mijnheer, dat weiger ik’, geschreven door Peter Sierksma, speelt zich af in Kampen ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Kapenga was anti-Duits en een actief en belangrijk lid van het verzet. Voor zover als mogelijk leverde hij informatie en (politie)wapens aan het verzet en saboteerde of traineerde hij Duitse maatregelen. Op 16 november 1942 kreeg de politieman een "opdracht die zo onopvallend mogelijk moet worden uitgevoerd". Het ging om de deportatie van Joodse stadsgenoten naar Westerbork.

Kapenga weigerde dit even acuut als resoluut en dat leverde hem een schorsing en ontslag op. In 1943, als de Duitsers hun grip op ons land en de politie hebben verstevigd, werd Kapenga alsnog gearresteerd en uiteindelijk via kamp Vught naar Dachau getransporteerd. Daar maakt hij in werkkampen allerlei ontberingen en sterfgevallen van medegevangenen mee. Na de bevrijding van de kampen in Duitsland in april 1945 en zijn daaropvolgende terugreis naar Nederland keerde Kapenga eind mei 1945 weer thuis. Na de oorlog kwam hij weer dienst bij de politie en mocht hij eerst meewerken aan de zuivering van het politieapparaat.

Er is door hem na de oorlog weinig gesproken over zijn ervaringen of ideeën. Hij schrijft wel in tweevoud zijn ervaringen op. Eén editie voor zijn vrouw en een andere komt in de lokale krant. Bijna tachtig jaar na dato probeert schrijver Peter Sierksma, historicus, oud-journalist en kleinzoon van Kapenga, met dit boek inzicht te krijgen en te geven in alle rollen die zijn opa toen vervulde.

In het boek komt de verzuiling die in die tijd nog een belangrijke rol speelde aan de orde. Ook de kerkelijke activiteiten van Sierksma’s opa in die tijd (hij was ouderling in de Hervormde kerk tot 1942) en de Vrijmaking in 1944 worden behandeld. Na de oorlog was Kapenga lid van de Gereformeerde kerk vrijgemaakt, wat ook behandeld wordt. Verder worden nog de maatschappelijke en economische zaken die hoorden bij de tijdsgeest beschreven.

Ook al heeft Kapenga ontberingen doorgemaakt, zijn integriteit en geloof is hij nooit kwijtgeraakt. In het boek blijkt dat zijn geloof en zijn daarmee verbonden zijnde integriteit de grote leidraad zijn geweest bij zijn handel en wandel, zowel bij zijn verzetswerk, zijn weigering om mee te werken aan de deportatie van Joden en zijn ervaringen in de kampen en het naoorlogse leven.

Het boek bevat een aantal foto’s en illustraties die het verhaal mooi ondersteunen. Het hele verhaal van Pieter Kapenga, verdeeld over twaalf hoofstukken, is in volledigheid beschreven. Een notenlijst, bronnenoverzicht en trefwoordenregister completeren het boek.

Ik ben van mening dat in het deel over de Vrijmaking er teveel aandacht besteed wordt aan de mening van de zoon van een vriendin van de familie over de kerkstrijd, die de onderlinge verhoudingen in families en dorpen ernstig verstoorde. Verhoudingsgewijs is een (te) groot deel gebaseerd op de mening van derden over de kerkstrijd. Slechts een heel klein fragment gaat over wat Kapenga zelf hiervan meegekregen heeft en wat hij hier echt van vond.

Kapenga was een krachtige man. Een echte held. Iemand die de rug recht hield in voor- en tegenspoed. Ook al had dat hem zijn leven kunnen kosten. Zijn geloof was rotsvast en gaf hem alle vertrouwen. Het boek gelezen hebbend en terugdenkend aan alles wat er over Kapenga geschreven is, kan ik niet anders concluderen dan dat de Bijbeltekst in Handelingen 5:29 – "Men moet God meer gehoorzamen dan de mensen" – een van de grootste motivaties moet zijn geweest voor Kapenga’s weigering om mee te werken aan de Jodenvervolging.

Ik ben, zeker ook als politieman, erg onder de indruk van de moed en kracht van deze oud-collega. De huidige slogan van de politie – "waakzaam en dienstbaar" – was hem toen al op het lijf geschreven, maar ook de oude credo’s – "Hij waakt opdat zij rusten" en "Plichtsgetrouw en steeds paraat" – zijn op Kapenga van kracht. Zijn krachtige en aangrijpende voorbeeld van hoe om te gaan met (morele) dilemma’s mag ons tegenwoordig tot voorbeeld zijn.