In ‘Oliebollen Nel. De oorlog van een kermisdiva’ ontrafelt freelance onderzoeker Michèl de Jong, biograaf van Drs. P., het roerige levensverhaal van Petronella Hendrika (Nelly) Denies (1910-1990), een avontuurlijke volksvrouw uit het Haagse kermismilieu. Het resultaat is een spannende reconstructie van een complex oorlogsverhaal en de naweeën daarvan. Een knap boek, dat dankzij een vlotte schrijfstijl leest als een trein.

In de jaren twintig en dertig is de mooie en alom geadoreerde Nelly het uithangbord voor de oliebollenkraam van haar ouders. De bekroonde schoonheidskoningin en femme fatale breekt het ene na het andere hart van mannen én vrouwen, zuipt menig kerel onder tafel en is wars van sociale conventies. In de oorlog houdt ze zich moeiteloos staande tussen zwarthandelaars, collaborateurs, Duitse officieren én verzetsmensen. Na de oorlog verliest ‘Oliebollen-Nel’ in rap tempo haar vroegere naam en faam, totdat ze eenzaam en aan lager wal haar laatste adem uitblaast, 79 jaar oud.

De levenswandel van die ooit zo "exuberante en levenslustige persoonlijkheid met onvoorspelbare emoties", zoals De Jong haar aan het einde van zijn relaas typeert, komt ‘Oliebollen-Nel’ direct na de oorlog op ernstige beschuldigingen van verraad, (contra)spionage en lange (voorlopige) hechtenis te staan. De ‘streetwise’ manieren waarop zij de oorlogsomstandigheden steeds naar haar hand had weten te zetten, zijn na de bevrijding op zijn zachtst gezegd verdacht en worden dus aan intensief onderzoek door de bijzondere rechtspleging onderworpen.

Want wat had Nellly met het verraad van haar Joodse verloofde Jack Wolf te maken? Hij overleefde de oorlog niet. En wat met dat van de zusjes Monnikendam, van wie alleen Selma levend terugkeerde? En hoe was zij betrokken bij de verdachte arrestatie in 1944 van het echtpaar Carla en Maurice Zwaaf? En wat te denken van Nelly’s vermeende verzetswerk, dat zij ogenschijnlijk al ruim voor het einde van 1944 – toen menig ‘septemberartiest’ en ‘novemberkomeet' zich in het zicht van de bevrijding bij het verzet aanmeldde – had aangevangen?

Michèl de Jong doet het in zijn biografie allemaal haarfijn en tot het laatste detail uit de doeken. Hij neemt de lezer mee in het leven van een vrouw, die tegelijk een feministe avant a lettre én een lichtzinnige straatmeid was. Een vrijgevochten vrouw, die gedreven door een onverzadigbare hang naar aandacht en geld, haar hele leven de randen van het betamelijke opzocht – en er soms overheen ging. Een vrouw met wie dus altijd wat te beleven viel – ten goede of ten kwade. Zeker in de extreme omstandigheden van de oorlog, waarin haar evident goede maar ook slechte karaktertrekken nog duidelijker aan de oppervlakte konden komen. Een vrouw "bij wie oprechte betrokkenheid zomaar kon omslaan in zelfzucht, en onverschrokken verzetsdaden hand in hand gingen met momenten van verbluffende passiviteit", aldus Michèl de Jong.

Die meerkleurigheid tussen goed en slecht, die in (biografische) oorlogsboeken en verzetsverhalen nog wel eens ontbreekt, maakt De Jong in ‘Oliebollen-Nel’ heel tastbaar. Dat doet hij dankzij uitputtend onderzoek in talrijke archieven, zoals het Nationaal Archief in Den Haag, waar De Jong niet alleen alle processtukken over de zaak ‘Oliebollen-Nel’, maar ook een indrukwekkende hoeveelheid strafdossiers van collaborateurs heeft doorgeploegd. En dat allemaal ondanks de starre opstelling van het Nationaal Archief, om het voor onderzoekers zo ontzettend waardevolle ‘centraal archief bijzondere rechtspleging’ 75 jaar na de oorlog nog altijd ‘beperkt openbaar’ te houden. Dat is even star als onzalig beleid volgens Michèl de Jong en menig onderzoeker zal dat volmondig met hem eens zijn.