De door de Duitsers opgejaagde Joodse kruidenier Abraham (Ab) Roos uit Amsterdam weet in februari 1944 in het Utrechtse dorp Amerongen een veilig onderkomen te vinden. Daar schopt hij het in het gemeentehuis als vrijwilliger ‘Theo van Leur’ tot vertrouweling van de plaatselijke Ortskommandant en verricht hij heldendaden voor het verzet. ‘Als een "burgemeester" had hij veel invloed in het dorp. Tegelijkertijd onderhield hij nauwe banden met het lokale verzet’ valt er op de achterflap van ‘Joodse burgemeester in oorlogstijd’, in 2020 bij Amphorabooks verschenen, te lezen. Het is de cliffhanger waaraan de auteur, Abs zoon Jaap Roos (1937), het oorlogsverhaal van zijn Joodse familie ophangt. Maar klopt het ook?

Volgens de in 2019 overleden verzetsheldin Loek Caspers (1924-2019), schrijfster van meerdere publicaties over de oorlog, niet. In ‘De affaire Roos/van Leur’ uit 2009, te lezen op haar website, geeft ze op goede gronden aan dat er van een burgemeestersbenoeming geen sprake kan zijn geweest en ontkracht ze Roos’ belang voor het lokale verzet: hij was vrijwilliger op het gemeentehuis bij de hulp aan evacuees en had zich als een ‘goede Nederlander’ gedragen en dat was het. Het is haar reactie op een artikel van Volkskrant-journalist Jan Tromp uit 2009 over Ab en Jaap Roos, waarin een oud verhaal in Trouw uit 1967 over de Joodse burgemeester van Amerongen opgerakeld wordt. Dat had toen vanwege niet te checken beweringen van Ab Roos onder oud-verzetsleden zoveel stof doen opwaaien, dat een op de rol staande NCRV-documentaire over het onderwerp moest worden afgeblazen.

Loek Caspers hoopte met haar felle reactie (de Volkskrant weigerde haar ingezonden brief te publiceren) te verhinderen dat het verhaal van Ab Roos ooit nog de wereld ingeholpen zou worden. Dat is dus niet gelukt, al hoeft ze het niet meer mee te maken en verzwijgt Jaap Roos haar kritiek op zijn vaders burgemeesters- en verzetsverhaal niet. Maar de titel van zijn boekje dekt de lading niet. Vooral niet omdat van de slechts twee à drie (van de in totaal negenentwintig) hoofdstukjes over zijn vaders verzetswerk deze zelf de voornaamste bron vormt. De inbedding in de historische context van het verzet gebeurt bovendien erg matig, waardoor er veel vragen open blijven.

Dat neemt niet weg dat ‘Joodse burgemeester’ best de moeite van het lezen waard is. Het is natuurlijk fascinerend dat een Joodse onderduiker zich met een valse identiteit onder Duitsers en NSB’ers staande weet te houden. En de oorlogservaringen van Abraham Izak Roos (1910- 1980) en Rosalie Roos-Asscher en hun twee zoontjes Jaap (1937) en Sal (1939) worden weliswaar wat stijfjes verteld, maar zijn daardoor niet minder boeiend. Het blijft schokkend om te lezen hoe een jong gezin ten prooi valt aan de anti-Joodse maatregelen, hoe hun het werken onmogelijk gemaakt wordt en hun succesvolle winkel door een ‘Verwalter’ geconfisqueerd, en hoe het gezin uit elkaar wordt gerukt als alle ‘sperren’ zijn uitgewerkt en ze apart van elkaar moeten onderduiken. Het is het zoveelste onderduikverhaal, maar ze kunnen niet genoeg verteld worden. Daar doet geen opgesmukt verzetsverhaal iets aan af.