Een boek vol met verhalen van ooggetuigen die de bevrijding van Zuid-Holland hebben meegemaakt. Voor mij, als geboren en getogen Zuid-Hollander, was dit een uitgelezen kans om door het lezen en recenseren me meer in de geschiedenis van ‘mijn’ provincie te verdiepen. Het voorwoord is van Jaap Smit, commissaris van de koning in de provincie Zuid-Holland. De provincie heeft dit boek mede mogelijk gemaakt, met als doel om de verhalen van Zuid-Hollanders van toen in het juiste perspectief met de ogen van nu te kunnen ervaren.

Er is een korte verantwoording opgenomen over de totstandkoming van dit boek dat vijfenveertig verhalen van ooggetuigen telt. Of deze verhalen allemaal nog even waarheidsgetrouw zijn, in de zin van historisch juist, of meer uitgaan van subjectieve herinneringen is niet van belang. Het is geen wetenschappelijk onderbouwd boek. De begrippen ‘Beleving’ en ‘Herinnering’ stonden centraal in de opzet.

Het zijn de verhalen van Zuid-Hollanders, dus ook belevenissen in Duitsland en, tot mijn grote vreugde, in Nederlands-Indië komen aan de orde. Ik ben namelijk van mening dat juist verhalen over de oorlog tegen Japan (nog steeds) niet voldoende aan de orde komen of bekend zijn. De verhalen zijn niet allemaal uit de eerste hand, slechts zeven vertellers waren nog in leven, in de leeftijd van 81 tot 96 jaar. Als in de tekst noten vermeld worden, staan deze onderaan de betreffende pagina gelijk uitgelegd.

Het eerste verhaal gaat over een Joods meisje. In 1939 vertrok haar gezin vanwege de oorlogsspanningen en het antisemitisme in Europa naar Nederlands-Indië. Daar maakte ze mee dat haar vader door de Japanse militaire politie doodgeslagen werd tijdens een ondervraging. Door de samenwerking van Japan en Duitsland vond ook in de Oost de Jodenvervolging plaats met aparte kampen voor Joden. Na de bevrijding keerde het meisje in 1946 terug in Nederland. Veel familieleden waren omgekomen.

Schrijnend en helaas typerend voor het naoorlogse Nederland is de onbekendheid met de gebeurtenissen overzee, zoals ik al eerder schreef. Dit wordt ook in dit verhaal weer bevestigd. Op de lagere school werd tegen het meisje gezegd dat het maar goed is dat ze in een Japans kamp zat en niet in een Duits kamp. Dat heeft zij haar hele verdere leven bij zich gedragen, naast een schuldgevoel dat zij als Joods kind de oorlog overleefd had. Later begreep ze dat het niet uitmaakte dat ze Joods was en dat ze mocht zijn wie ze was.

Dan is er het verhaal van een jongeman die vijftien jaar was bij de bevrijding. Zijn vader was geen actief NSB-lid, maar was wel de chauffeur van NSB-leider Anton Mussert. Hij vertelt over de arrestatie van zijn ouders en hemzelf en de excessen die daarbij plaatsvonden. Ook beschrijft hij het verdere leven van en met zijn vader. Het NSB-stempel had zelfs gevolgen voor zijn eigen opleiding. Geen enkele school liet hem toe als leerling.

Ook het korte verhaal van een Nederlandse militair maakt indruk. Als lid van de Prinses Irene Brigade maakte hij in mei 1945 de intocht in Den Haag mee. Toen hij in de wijk Bezuidenhout stil kwam te staan, vroeg hij aan een vrouw die stil was en niet uitbundige vreugde toonde of zij wel blij was met de bevrijding. Daarop wees ze naar de puinhopen van de in maart 1945, door een fout, gebombardeerde wijk en verweet hem dat zij (lees de geallieerden) dat gedaan hadden.

Een onderwijzer in Alphen aan den Rijn hield van 8 oktober 1944 tot aan 8 mei 1945 een dagboek bij. Dit dagboek bestaat uit maar liefst acht delen en is nu in bezit van het NIOD. Een gedeelte is ook in dit boek opgenomen. Bijzonder is zijn verhaal over een winkelier die NSB-boeken verkocht en sympathie had voor de NSB-ideologie. Zijn klanten waren NSB-ers en Duitsers. Hij verdiende er goed mee en was daar ook trots op. Dat soort mensen kreeg bij de bevrijding vaak problemen omdat men wraak nam op deze ‘heulers met de vijand’. Deze winkelier deed echter bij de bevrijding zeer goede zaken met het verkopen van allerlei oranje artikelen. Mensen stonden in de rij voor zijn winkel. De onderwijzer maakte dan terecht de opmerking dat mensen toch weinig principieel zijn. Iets waarvan vandaag de dag ook nog vaak sprake is in allerlei kwesties.

Dit waren zomaar enkele verhalen kort toegelicht. Zo staan er ook verslagen in over de intocht van geallieerde troepen en de bevrijdingsfeesten, over de arrestatie van NSB’ers en ook over een bevalling. Het boek heeft dus een breed opgezette, gevarieerde inhoud over de gebeurtenissen, belevenissen en ervaringen van toen. De hele provincie komt aan bod, de grote steden en het platteland, zeg maar vanaf de Bollenstreek tot aan het Westland en vanaf de kust tot aan de grens met de provincie Utrecht.

Het zeer lezenswaardige boek bevat veel mooie en duidelijke foto’s en illustraties die een goed beeld geven bij de verhalen. Aan het einde van het boek tref je nog een dankbetuiging, een kleine lijst met geraadpleegde literatuur en een geografisch register aan.