Hitlers afwezigheid bij de huldiging van Jesse Owens

Tijdens de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn won de zwarte Amerikaanse atleet Jesse Owens maar liefst vier medailles en liet daarmee zijn Duitse tegenstanders ver achter zich. Adolf Hitler, die op de tribune zat, zou er zo kwaad om zijn geworden dat hij opstond en direct het stadion verliet. Het hadden de Duitse Spelen moeten zijn en niet die van deze niet-arische Amerikaan. Het is een vaak verteld verhaal, ook in kwalitatief uitstekende stadsgidsen en bijvoorbeeld het vmbo-examen geschiedenis. Hitler was bijna iedere dag aanwezig in het Olympisch Stadion en liet zich maar wat graag fotograferen met zijn Duitse medaillewinnaars. De huldiging van Jesse Owens vermeed hij, want hij was niet van plan deze donkere man een hand te geven.

Jesse Owens op de eerste plek bij het verspringen tijdens de Olympische Zomerspelen van 1936 in Berlijn. Bron: Bundesarchiv, Bild 183-G00630 / Unknown author / CC-BY-SA 3.0

Olympia

Maar in de Duitse registratie van de Spelen, ‘Olympia’, liet Leni Riefenstahl de atleet Owens uitgebreid aan bod komen. In lange scènes is te zien dat de Amerikaan luid wordt toegejuicht door vrijwel alle Duitsers in het stadion. En dat valt moeilijk te rijmen met het verhaal over Hitlers chagrijnige vertrek. Al helemaal als men bedenkt dat de film de officiële Duitse registratie van de Olympische Spelen was. Had Hitler dan geen kritiek op Riefenstahls werk? Ze had Owens best iets minder lang in beeld kunnen laten. Of paste het beeld van een open, niet racistisch Duitsland juist heel goed bij het propagandistische charmeoffensief die de Spelen in het Derde Rijk moesten zijn? In Berlijn waren de maatregelen tegen de Joden tijdens de Spelen ook tijdelijk onzichtbaar gemaakt voor de pers. Maar wat was er dan waar van het verhaal van de boze Hitler?

Een foto

Volgens de oud-journalist Siegfried Mischner klopte er niets van. Hij had in de jaren 60 een foto gezien die Owens altijd in zijn portemonnee had. Daarop stond Hitler die Owens gewoon een hand gaf. Owens was het zat, zei Mischner, en wilde de pers tonen dat het verhaal over Hitlers weigering niet klopte. Mischner, die er pas in 2009 mee op de proppen kwam, had geen idee waar de foto toen was. Sterker nog, zei hij, het kon goed zijn dat hij helemaal niet meer bestond. Helaas konden zowel Mischners collega-journalisten uit die tijd als Jesse Owens het verhaal niet meer bevestigen. Of ontkennen, trouwens: ze waren allemaal al overleden. Hij vertelde het verhaal, zei Mischner, omdat hij na hun dood nog de enige was die de waarheid kon vertellen. Maar bewijs was er niet voor en het sterke vermoeden bestaat dat de foto nooit heeft bestaan. En dat vermoeden wordt op zijn minst bevestigd door de werkelijke oorzaak van Hitlers vertrek.

Geen opzet

Achter de Hitler-Owens-mythe zat namelijk een misverstand. Er werden twee gebeurtenissen door elkaar gehaald. Uiteraard had het naziregime liever een Duitser dan Jesse Owens als publiekslieveling gezien en Hitler had daadwerkelijk op de eerste dag van de Spelen verschillende sporters ontvangen in het Führergedeelte van het stadion. Maar hij ontving op die dag niet alle winnaars. Omdat het laatste onderdeel, het hoogspringen, nogal uitliep en de Duitsers toch al waren uitgeschakeld, verliet hij het stadion terwijl de wedstrijd nog bezig was. Dat had niets te maken met Jesse Owens. Die deed aan deze finale helemaal niet mee. Ook al was Hitler gebleven, dan nog had hij Owens’ hand niet geschud.

Hitler tijdens de opening van de Olympische Zomerspelen in het Olympische Stadion in Berlijn, 1 augustus 1936. Bron: Bundesarchiv, Bild 183-G00372 / CC-BY-SA 3.0

De president van het Internationaal Olympisch Comité stelde naar aanleiding van de eerste dag Hitler voor de keuze om in de geest van de Olympische Spelen alle winnaars te ontvangen of geen enkele. Hitler koos voor het laatste. En daarom werd Owens, die pas een dag later de 100 meter hardlopen won, niet door Hitler gefeliciteerd. Dat gold echter ook voor alle andere sporters.

Bejubeld in Duitsland, genegeerd in Amerika

Owens zelf ontkende overigens altijd dat de Duitsers hem onheus hadden bejegend. Volgens hem werd hij zeer enthousiast ontvangen door de Duitse bevolking, wat in Riefenstahls film ook te zien was. Owens zei over de kwestie dat hij inderdaad niet was uitgenodigd bij Hitler, maar dat hij ook nooit was uitgenodigd in het Witte Huis. Of Hitler ooit een zwarte man in het openbaar gefeliciteerd zou hebben, valt sterk te betwijfelen. Maar het was niet de reden waarom hij op de eerste dag van de Olympische Spelen van 1936 het stadion te vroeg verliet.