In de zomer van 1944 leek het alsof het einde van de nazibezetting in Warschau nabij was. Het Rode Leger stond aan de overkant van de rivier de Vistula, zich schijnbaar voorbereidend op de inname van de Poolse hoofdstad. Terwijl Parijs op 25 augustus door de geallieerden werd bevrijd, vochten de Polen in Warschau om de bezetter ook uit hun stad te verdrijven. Hun vrijheidsstrijd begon op 1 augustus nog vol goede moed, maar eindigde op 2 oktober met een Duitse overwinning. De Poolse onafhankelijkheidsstrijd was met veel bloedvergieten in de kiem gesmoord. Naast ruim 15.000 doden en vermisten onder de verzetsstrijders, vielen meer dan 150.000 dodelijke slachtoffers te betreuren onder de burgerbevolking. Toen het Rode Leger de Vistula op 17 januari 1945 eindelijk overstak, trof het een in puin geslagen spookstad aan.

De Poolse speelfilm "Warsaw 1944" van regisseur Jan Komasa speelt zich af gedurende de opstand in de Poolse hoofdstad. Stefan Zawadzki en zijn vrienden, allemaal nog geen 20 jaar oud, sluiten zich enthousiast aan bij de door het Poolse verzetsleger Armia Krajowa uitgeroepen strijd. Jeugdige overmoed is hun belangrijkste wapen, want aan ervaring, militaire discipline en echte wapens ontbreekt het hen. De jongens en meisjes vieren al snel een uitbundig bevrijdingsfeest als een deel van de stad in handen is gevallen van het verzet. De Duitse tegenaanval is echter meedogenloos. Niets en niemand wordt gespaard. Iedereen die maar iets kan bijdragen aan de strijd, wordt door het Poolse verzet ingezet. Jonge vrouwen verplegen de gewonden en kleine jongens fungeren als boodschapper of uitkijk. Stefan moet het eerst nog zien te stellen zonder wapen, maar wil koste wat kost zijn bijdrage leveren en Duitsers doden. Zijn vriendengroep wordt hard geraakt door de vijand. Oorlog blijkt alles behalve kinderspel.

Vriendschap en jeugdliefdes spelen een rol in het verhaal, maar worden overschaduwd door de keiharde realiteit van de opstand. Jonge vrijheidsstrijders sterven bij bosjes en de burgerbevolking raakt compleet van de buitenwereld geïsoleerd in de hel waarin hun stad is veranderd. De gruwelen van de oorlog blijven je als kijker niet gespaard. Terwijl het in de ene scène bloed en lichaamsdelen regent, zien we in een ander fragment hoe een granaat een bloedbad veroorzaakt in een kelder vol bange burgers, waaronder een moeder met haar krijsende baby. Je zou als kijker door alle geweld afgestompt kunnen raken, ware het niet dat het zo gedoseerd is dat er ook ruimte genoeg is om mee te leven met de hoofdpersonen. Die zien voor hun ogen de vreselijkste dingen gebeuren. De vrijheidsstrijd verandert gaandeweg in een wanhopig gevecht om te overleven. Hun lotgevallen maken de kille feiten tastbaar: in Warschau werd een complete generatie praktisch uitgeroeid. Een positieve boodschap is het niet, maar zoetsappigheden passen niet bij een onvoorstelbare tragedie als deze.

Terwijl de Tweede Wereldoorlog steeds verder af staat van de jeugd van nu, is een keiharde oorlogsfilm als deze niet overbodig. Tegenwoordig nuanceren we graag en kleuren we wat zwart is grijs of wit, maar onweerlegbaar zwarte pagina’s in de geschiedenis, zoals de Opstand in Warschau, kunnen niet afgezwakt worden. Een confronterende film als deze is niet bedoeld om weer vijandelijkheden tegen de Duitsers op te wekken, maar toont de oorlog in zijn ware gedaante aan een generatie die slechts vrijheid en Europese integratie kent. In het bruisende Warschau van de eenentwintigste eeuw is er niets meer te zien van de nasmeulende ruïne waarin de stad in 1945 was veranderd. In de slotscène van de film zien we hoe het uitzicht op de brandende, verwoeste stad verandert in de kleurrijk verlichte skyline van het moderne Warschau. Zo eindigt "Warsaw 1944" toch nog positief, al heb je daar als kijker ademloos op moeten wachten.