Wanneer Koos Snijder (1945), geboren in interneringskamp Westerbork, als kind wel eens aan zijn moeder vroeg waar zijn pappa was, kreeg hij geen of slechts ontwijkende antwoorden. "Dat vertel ik je nog wel een keer maar niet nu", placht zijn moeder te antwoorden. Het duurde ruim veertig jaar tot Koos de waarheid over zijn foute vader achterhaalde.

Dit verhaal en vele andere levensverhalen van kinderen, van wie de (groot)ouders tijdens de Tweede Wereldoorlog de kant van de Duitsers kozen en daarvoor na de bevrijding verantwoording moesten afleggen, tekent historicus Chris van der Heijden (1954), zelf zoon van een foute vader, op in "Kinderen van foute ouders - Hun verhaal". Het is een verzameling ervaringen van een groep, die aan de keuzes van hun ouders part noch deel had, maar die er wel de gevolgen van ondervond. "Hun verhaal" getuigt niet zelden van grote treurigheid en tragiek.

Neem de broertjes Alwin en Leo, die jarenlang emotioneel klem zitten tussen een streng katholieke moeder en een fanatieke nationaalsocialistische vader. Zij worden voor, tijdens en na de bezetting ernstig gepest. Of Tanja van Woud, die na de oorlog haar aanstaande schoonvader bij hun kennismaking hoort zeggen: "Zo, daar hebben we een klein NSB’ertje". En wat te denken van dat kind, dat met haar foute moeder op zoek naar onderdak bij oma, zonder pardon door dezelfde aan de Binnenlandse Strijdkrachten uitgeleverd wordt. "Ik heb hier nog een paar NSB’ers voor jullie!" schreeuwt oma haar (klein)kinderen nog na. En Nette tenslotte, die haar leven beschouwt als een lange aaneenschakeling van fouten, veroorzaakt door die rotoorlog. Begin 2014 overleed ze, door euthanasie "vanwege ondraaglijk lijden."

Legio zijn de verhalen over Dolle Dinsdag, vlucht, thuiskomst en bevrijding – waarna voor velen de ellende pas echt begint. Openlijke vernedering en arrestatie van vader, soms ook moeder, misstanden in interneringskampen, het verblijf in kindertehuizen en pleeggezinnen, een jeugd in armoedige en verziekte familieverhoudingen waar (ver)zwijgen vaak de norm was, pesterijen op school en in de buurt – ze bieden bepaald geen garanties voor een onbekommerd volwassenenbestaan.

Gebrek aan warmte en liefde, buitenstaanderschap, "het gevoel er niet bij te horen": dat zijn volgens Van der Heijden dan ook rode draden, die door alle levensverhalen heenlopen, hoe uniek de individuele ervaringen ook zijn en hoe verschillend men ze ook verwerkt. De angst dat het foute hen aankleeft, schaamte en plaatsvervangende (door de Holocaust steeds grotere) schuldgevoelens schuren bij vele kinderen levenslang. Soms, zoals in het geval van Nette, met fatale gevolgen. Vaker gelukkig, leert men zich met behulp van lotgenotencontact of een goed huwelijk met het verleden verzoenen. Zoals Koos. Gelouterd en wijzer is hij eruit gekomen.

Al decennialang vragen kinderen van foute ouders aandacht voor hun verhaal. Dat is begrijpelijk. Het levert sinds medio jaren negentig een voortdurende stroom publicaties op, die ook bij een breder publiek gehoor vinden. "Kinderen van foute ouders" is daarop een zinvolle aanvulling. Van der Heijdens goed uitgebalanceerde keuze uit de vele persoonlijke verhalen op het "Open Archief", een digitale plek waar kinderen hun ervaringen delen en de belangrijkste bron voor zijn boek, wordt nergens larmoyant en geeft inzicht in de collectieve belevingsgeschiedenis van deze groep slachtoffers. Hún verhaal staat centraal. Zonder wetenschappelijke pretenties, van binnenuit, maar wel voorzien van verhelderende historische context en kritisch commentaar. Van der Heijden schrijft met respect en een gevoelig oog voor de persoonlijke beleving van mensen, die volgens hem nog steeds onvoldoende erkenning krijgen.

Want ook al is het taboe op een fout verleden al jaren geleden doorbroken en overheerst inmiddels de nuance in de beoordeling van foute Nederlanders, aanvaard is dat verleden "in de harten van de mensen" nog altijd niet, aldus de auteur. Dat moge zo zijn. Zijn bewering dat een jongere generatie onderzoekers nog niet zou zijn losgekomen "van het inmiddels beproefde perspectief waarin moraal (lees afkeuring) en geschiedschrijving verbonden zijn en de groep waar het om gaat (...) als een mindere mensensoort wordt gezien", is tekort door de bocht. Zo'n sneer naar het recent afgeronde project "Erfenissen van collaboratie" van het NIOD en de vermeende vooringenomenheid van de onderzoekers (Helen Grevers en Ismee Tames) tegenover de foute sector doet beslist geen recht aan dit onderzoek, waarvan de resultaten Van der Heijden duidelijk niet bevallen.

Dat neemt niet weg dat het door "Erfenissen van Collaboratie" overtuigend onderbouwde beeld dat politieke delinquenten na hun internering wel degelijk een nieuwe plek in de Nederlandse samenleving konden verwerven en niet per se met de nek aangekeken werden, voor veel van hun (klein)kinderen begrijpelijkerwijs moeilijk te verteren zal zijn. Voor die reďntegratie betaalden velen op persoonlijk niveau immers een bijzonder hoge prijs, zoals Chris van der Heijden in zijn lezenswaardige boek laat zien.