De geschiedenis wordt geschreven door de overwinnaars. Tegenwoordig is dit ten aanzien van de Tweede Wereldoorlog een holle frase. Duitse auteurs leveren immers een belangrijk aandeel aan de geschiedschrijving van deze periode. Ook niet-Duitse historici hebben oog voor het oorlogsleed van de Duitse bevolking en schromen niet om ook de duistere kanten van de geallieerde oorlogvoering te behandelen. Daarvan was de eerste jaren na de oorlog nog nauwelijks sprake. Het in 1954 voor het eerst gepubliceerde boek "The Scourge of the Swastika" (de gesel van de swastika) is een goed voorbeeld van geschiedschrijving door overwinnaars. De Britse regering was desondanks niet blij met het verschijnen van dit boek over Duitse oorlogsmisdaden en het kostte de schrijver zelfs zijn baan.

Edward Frederick Langley Russell (1895-1981), die formeel bekend stond als Lord Russell of Liverpool, is de schrijver van het boek. Hij deed dienst in het Britse leger tijdens beide wereldoorlogen en trad na afloop van de Tweede Wereldoorlog in functie als plaatsvervangend militair hoofdaanklager in het Britse Rijnleger. In die positie gaf hij juridisch advies over de vervolging van Duitse oorlogsmisdadigers in de Britse bezettingszone in Duitsland. Gedurende de uitoefening van deze functie schreef hij zijn boek over Duitse oorlogsmisdaden, waarmee hij veel controverse veroorzaakte.

Toen het boek in 1954 werd uitgebracht, was Duitsland niet langer de vijand, maar in de vorm van de Bondsrepubliek een bondgenoot in de strijd tegen het communisme. Om de verhouding met West-Duitsland niet op het spel te zetten eiste de Britse minister van Justitie daarom dat Russell zijn boek zou terugtrekken. Die weigerde en legde daarvoor in de plaats zijn functie neer. Gesteund door de conservatieve en indertijd fel anti-Duitse tabloidkrant Daily Express werd "The Scourge of the Swastika" een bestseller. Een herziene versie, voorzien van een voorwoord van de Britse journalist en historicus Alistair Horne, verscheen in 2002. In 2013 is hiervan een nieuwe druk uitgebracht (in het Engels) door de in Londen gevestigde uitgever Frontline Books.

De hedendaagse lezer zal minder geschokt zijn dan de lezer van toen. De gruweldaden van nazi-Duitsland zijn nu alom bekend. We kunnen er bijna zeventig jaar later ook met meer afstand naar kijken. Desondanks zijn sommige beschreven misdaden zo gruwelijk dat je er nog altijd de koude rillingen van krijgt. Dat is bijvoorbeeld het geval bij Russells beschrijving van de massamoord in het Franse stadje Oradour-sur-Glane waar op 10 juni 1944 vrijwel de complete bevolking werd uitgemoord door de SS-divisie "Das Reich". Meer dan 400 vrouwen en kinderen werden in de kerk opgesloten waarna deze in de brand gestoken werd. "Twee of drie dagen later werd de locatie geïnspecteerd door de districtsinspecteur van het ministerie van Gezondheid", zo schrijft Russell. "De kerkvloer lag bezaaid met as, menselijke resten en stukken vlees en botten." Vlakbij het altaar lag "de voet van een kind van ongeveer vijf jaar oud."

In zeven hoofdstukken komen talrijke oorlogsmisdaden aan bod, waaronder ook bijvoorbeeld de executie van krijgsgevangenen en schipbreukelingen. Deze ernstige overtredingen van de Geneefse Conventies zijn tegenwoordig wat ondergesneeuwd geraakt door de grote aandacht die er is voor de uitroeiing van de Joden. Voor die massamoord is aan het einde van het boek slechts een klein hoofdstuk ingeruimd. De schrijver beschouwde het als één van de vele misdaden van nazi-Duitsland en onderschatte de uniekheid van de Holocaust. Tegenwoordig beschouwen we juist deze genocide als de grootste misdaad van nazi-Duitsland, omdat we inmiddels wel beseffen dat veel andere oorlogsmisdaden (zoals de executie van krijgsgevangenen) ook in min of meerdere mate door de geallieerden gepleegd werden, terwijl de systematische uitroeiing van een minderheid geen enkel precedent kende.

Naar onze hedendaagse waarden is het boek van Lord Russell of Liverpool eenzijdig en ongenuanceerd te noemen. Weliswaar baseert hij zich op betrouwbare bronnen, maar hij beschrijft de ernstigste oorlogsmisdaden zonder een verklaring te zoeken of ze in historisch perspectief te plaatsen. Zo is het onvolledig om de moorden op geallieerde vliegeniers te behandelen zonder de destructieve uitwerking van de geallieerde bombardementen op Duitse burgerdoelen te benoemen. In het boek wordt verzwegen dat er ook Duitsers waren die tegen Hitler waren. Geen woord wordt er besteed aan het feit dat aan het Oostfront ook door het Rode Leger gruwelijke misdaden werden gepleegd. Niet dat deze feiten de Duitse misdaden goedpraten, maar om te willen begrijpen hoe het zover heeft kunnen komen is het van belang om niet enkel te veroordelen, maar om ook verklaringen te zoeken.

Ondanks de eenzijdige en ongenuanceerde benadering is Lord Russells boek voor de lezer van nu niet geheel achterhaald. Integendeel, zijn gedetailleerde en vaak schokkende beschrijving van nazimisdaden heeft nog steeds een waarschuwende werking. De schrijver heeft willen tonen waartoe de Duitsers in staat waren, maar tegenwoordig kunnen we zijn boek lezen om te ervaren waartoe mensen, ongeacht hun nationaliteit of politieke kleur, in staat zijn. Weliswaar blijft de Holocaust een even tragische als unieke gebeurtenis in de geschiedenis, maar onderzoek naar de Holocaust en recentere genociden heeft bewezen dat in misschien wel elk mens een potentiële dader schuilt. Als we het boek met dat besef lezen en oog hebben voor de persoonlijke achtergrond en de tijdgeest van de schrijver, dan is de boodschap niet veel minder krachtig dan bij het eerste verschijnen.