De uitvoerders van de Holocaust waren meesters in de illusie. Joden die op transport gezet werden naar de vernietigingskampen kregen meestal te horen dat ze slechts naar werkkampen in het Oosten verhuisd werden. Gaskamers waren ingericht als wasruimten, compleet met genummerde kledinghaakjes en douchekoppen. Dit alles om de slachtoffers niet te verontrusten en hun vernietiging zo soepel mogelijk te laten verlopen. Een ander voorbeeld van misleiding was Theresienstadt. De nazi’s presenteerden het 18e eeuwse Tsjechische vestingstadje als een modelgetto, waar bejaarden, veteranen van de Eerste Wereldoorlog en andere geprivilegieerde Joden een goed bestaan hadden. De wereld mocht niet weten van de uitroeiing van de Joden. Zelfs een inspecteur van het Rode Kruis trapte erin toen hij het "getto" bezocht op 23 juni 1944. Voor hem werd een toneelstukje opgevoerd dat de ellendige omstandigheden moest verhullen. Theresienstadt was namelijk alles behalve een aangename plek om te vertoeven: het was een concentratiekamp waar honger en ziekten het leven tot een hel maakten. Bovendien fungeerde het als voorportaal van de vernietigingskampen in Polen.

In "Kinderen van Theresienstadt" vertelt de Belgische doctor in de geschiedenis Herman Vandormael het verhaal van Theresienstadt, dat hij consequent een kamp (en geen getto) noemt. Aan de hand van gesprekken met enkele nog levende oud-gevangenen die als kind in Theresienstadt zaten, aangevuld met de schriftelijke getuigenissen van anderen die al overleden zijn, maakt hij op overtuigende wijze duidelijk dat Theresienstadt helemaal niet was wat het voor de buitenwereld leek. Hij citeert overlevenden die vertellen van de primitieve slaapverblijven, de karige rantsoenen en de lijkenkarren die dagelijks door de straten reden om de lichamen van de van honger en uitputting gestorven gevangenen op te halen. 26.000 tot 35.000 Joden zouden sterven in het kamp. Ook doen de overlevenden getuigenis van de transporten vanuit Theresienstadt naar Auschwitz in veewagens. Meer dan honderdduizend Joden worden vanuit het kamp naar Auschwitz en andere vernietigingskampen gedeporteerd, waarvan het grootste deel zou omkomen.

Maar ondanks de akelige omstandigheden herbergde Theresienstadt een rijk cultureel leven. Veel aandacht van Vandormael gaat uit naar de kunstuitingen van de Joden in het kamp. Het boek bevat diverse tekeningen die jonge en oude gevangenen gedurende hun verblijf hier maakten. Ook zijn meerdere ontroerende gedichten opgenomen. De auteur laat ons kennis maken met verschillende musici, kunstenaars en andere artiesten die in Theresienstadt gevangen zaten, waaronder de Duitse acteur en filmmaker Kurt Gerron, waarover de Zwitserse auteur Charles Lewinsky onlangs nog het aangrijpende boek "Terugkeer ongewenst" publiceerde. Een andere artiest die behandeld wordt is de Nederlandse illustrator Jo Spier, die als beschermeling van de Nederlandse NSB-leider Anton Mussert (een liefhebber van zijn werk) met zijn gezin in Theresienstadt terecht kwam. In verschillende getuigenissen komt naar voren dat hij in het kamp samenwerkte met de nazi’s door zijn medegevangenen in toespraken aan te moedigen om de bevelen van de kampleiding op te volgen. Hij zou de oorlog overleven en dit verwijt bleef hem tot zijn dood achtervolgen.

Hoewel de titel "Kinderen van Theresienstadt" en de ondertitel doen vermoeden dat het boek zich enkel richt op de kinderen die in het kamp verbleven, is het boek van Herman Vandormael ruimer opgezet. Behalve dat het de getuigenissen bevat van de laatste overlevenden van het kamp is het een bondige, maar aangrijpende beschrijving van de verschillende facetten van de geschiedenis van Theresienstadt. Beginnend met de voorgeschiedenis van de vestiging en eindigend met de terugkeer van de overlevenden naar hun moederland. Jammer genoeg worden de overlevenden die de auteur gesproken heeft niet nader geïntroduceerd. Wanneer we iets meer hadden geweten over hun vooroorlogse en naoorlogse levens was hun persoonlijke verhaal iets meer op de voorgrond getreden. Nu smelten hun getuigenissen samen met al die andere, niet minder aangrijpende verhalen. Desalniettemin heeft de schrijver met dit boek een indrukwekkend eerbetoon geleverd aan de kinderen én volwassenen van Theresienstadt. Door zich niet enkel te richten op het lijden, maar ook ruim aandacht te geven aan de vele kunstuitingen van gevangenen toont hij hoe de mens zelfs in de meest akelige omstandigheden en te midden van al het kwaad waarde hecht en houvast vindt aan mooie dingen. Dat is een boodschap die veel indruk maakt en misschien zelfs inspireert.