In “De oorlog is nog lang niet voorbij” neemt Tomas Ross ons mee op een reis door de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Het boek is rijk geïllustreerd met historisch beeldmateriaal en recente foto's van Iona Hogendoorn. Voor dat historische beeldmateriaal is uitputtend gebruik gemaakt van diverse bronnen, met de Beeldbank van het NIOD als grootste leverancier. Door het hele boek is consequent doorgevoerd dat eenderde van de pagina uit tekst bestaat en tweederde uit foto’s, affiches en documenten. Het boek is dan ook beter te beschouwen als een fotoboek, vakkundig van teksten voorzien door Ross op een luchthartige toon: ‘Het was al warm, vertelde mijn moeder vaak, die zeer vroege vrijdagochtend van 10 mei 1940, de zon nog maar net op. Ze was al om halfvier wakker geworden, geen wonder met een zoontje van drie en een pasgeboren tweeling. Ergens in de buurt van Rotterdam. Mijn vader was politieman, net nachtdienst gehad, en sliep – net als de meeste Nederlanders – de slaap der onwetenden. Onwetend dus ook dat het om 3.55 uur, net vóór de zon opkwam, X-Zeit was, het door Hitler persoonlijk bepaalde tijdstip om het koninkrijk der Nederlanden binnen te vallen.’ Denk daarboven bijpassende foto's van Duitse militairen die net de grens zijn overgetrokken, van brandend Rotterdam, van Nederlandse soldaten op een dubbele tandem, van krantenkoppen van zaterdag 11 mei en nog veel meer. Door de passende combinatie van tekst en beeld ontstaat een uniek beeld van de belangrijkste periode uit onze geschiedenis, waarvan de gevolgen en betekenis nog niets aan kracht hebben ingeboet. Het moderne fotowerk van Hogendoorn illustreert dat.

Thomas Ross is een schrijver met een indrukwekkend en vaak bekroond oeuvre, waarbinnen de Tweede Wereldoorlog met regelmaat terugkeert. Meestal door middel van romans die als handelskenmerk hebben dat ze spannende fictie zijn, gebaseerd op feiten en grondige research, waarbij opvallend vaak doofpotaffaires en geheime agenten opduiken. In “Het verraad van '42” (1983), een van zijn eerste boeken, gaat het over het Englandspiel. In “Wachters voor Wilhelmina” (1993) gaat het om een document waarin zou worden bewezen dat de geallieerde luchtlandingen bij Arnhem zijn verraden door King Kong. Dezelfde King Kong komt terug in zijn verhalen “De Dubbelganger” (2004), “De anjercode” (2005) en “King Kong” (2006). Een ander personage dat veelvuldig in het werk van Ross terugkeert is Prins Bernhard, met zijn vermeende vooroorlogse contacten in hoge nazi-kringen, zijn mogelijke rol in het Englandspiel en de legendarische Stadhoudersbrief die hij aan de Duitsers zou hebben gestuurd. De keuze van Ross voor de oorlog, voor spionage en dubbelspel, voor intriges en verraad kwam niet uit de lucht vallen. Ross werd geboren op een onderduikadres op Goeree-Overflakkee als zoon van een politieman die tijdens de oorlog lid was van de verzetsgroep Albrecht, de belangrijkste verzetsgroep voor het verzamelen van militaire inlichtingen. Hij werd dan ook na de oorlog gevraagd toe te treden tot de Binnenlandse Veiligheidsdienst, een instantie die in veel van de boeken van Ross terugkeert.

Voor degenen die het romanwerk van Ross al kennen en daar niet erg van gecharmeerd zijn, zet uw oordeel opzij en constateer dat Ross hier heel zakelijk de dagelijkse gang van zaken in de oorlog beschrijft. Natuurlijk komen zijn stokpaardjes in de tekst zo af en toe terug, maar alleen degene die het werk van Ross al kennen zal dat opvallen en zien dat het hier geenszins storend is. In heel wat passages komt duidelijk naar voren dat Ross uit de eerste hand vele verhalen heeft gehoord en al heel zijn leven een netwerk heeft van vooraanstaande personen uit het verzet. Het is dan ook duidelijk dat hij geen neutraal boek heeft afgeleverd, maar van begin af aan een duidelijke zwart-wit lijn in zijn teksten aanhoudt. Het moge duidelijk zijn voor wie de witte lijn en voor wie de zwarte lijn gereserveerd is. Dat doet hij in 27 hoofdstukken waarin telkens een bepaald aspect van het grote verhaal wordt behandeld. Hoofdstukken die grotendeels chronologisch zijn, maar niet noodzakelijkerwijs. De opzet is allereerst thematisch, wat het onvermijdelijk maakt dat soms met hink-stap-sprongen vooruit en achteruit door de tijd wordt gelopen.

De opzet van het boek is niet diepgravend en dus niet bedoeld voor degenen die de afgelopen decennia via allerlei doorwrochte studies de oorzaken en actualiteiten van de oorlog al kennen. Voor degenen die een schitterend vormgegeven boek over Nederland in de Tweede Wereldoorlog zoeken echter een must. Het boek kan ook worden aanbevolen aan alle jeugdige lezers die in sneltreinvaart veel willen weten over het dagelijkse leven in de Tweede Wereldoorlog.