Kurt von Hammerstein-Equord was generaal en chef van de Duitse legerleiding toen in 1933 Adolf Hitler aan de macht kwam. Al vanaf het begin verafschuwde Hammerstein het nationaalsocialisme. Toch bleef hij in het leger. Daarin school reeds zijn eigenzinnigheid. Ondanks zijn afkeer deed hij niet mee aan coupplegingen tegen Hitler. Hij vreesde dat een aanslag zou leiden tot het uitbreken van een burgeroorlog. Echter, zijn kinderen heeft hij nooit weerhouden van deelname aan staatsvijandige activiteiten. Van zijn zeven kinderen waren drie dochters betrokken bij communistische activiteiten. Twee van zijn zonen hadden een aandeel in de verzetsdaad van Claus Graf Schenk von Stauffenberg op 20 Juli 1944. De fascinatie voor deze eigenzinnigheid, die in wezen kenmerkend was voor het hele gezin Hammerstein, bracht Hans Magnus Enzensberger er toe een boek te schrijven over deze uitzonderlijke man en meer nog zijn kinderen. De kern van het boek “De eigenzinnigheid van Hammerstein” vormt het dubbelleven dat de hoofdpersonen geleid hebben.

Eind januari 1933. Generaal Hammerstein waarschuwde Rijkspresident Hindenburg om Adolf Hitler niet te beëdigen tot Rijkskanselier. Hij had geen vertrouwen in de nieuwe politiek die Hitler voor stond. Er werd echter niet naar hem geluisterd en Hitler werd op 30 jJanuari beëdigd als nieuwe Rijkskanselier. Op 3 februari hield Hitler een geheime redevoering voor zijn generaals van de Reichswehr, de latere Wehrmacht, waarin hij zijn werkelijke plannen ontvouwde. Plaats van deze handeling was de dienstwoning van generaal Hammerstein in het Bendlerblock (Het ministerie van Defensie). Hoewel de overige generaals enthousiast werden, voorvoelde Hammerstein bijna onmiddellijk waartoe de politiek van Hitler ging leiden. Een jaar later diende Hammerstein zijn ontslag in. Later werd hij door Hitler weer teruggehaald. Hij kon niet zonder zijn generaal, ondanks diens afkeer van hem en het nationaalsocialisme. Inmiddels waren drie dochters van Hammerstein in contact gekomen met het communisme. Hoewel hun vader beschikte over een goed contact met de Russen, koesterde hij niet veel sympathie voor hun ideologie. Maar de dochters Hammerstein en dan met name Marie Luise en Helga dachten daar anders over. En omdat voor de Russen Hammerstein, als generaal van de Reichswehr, een ideale bron voor informatie vormde, werden zijn dochters benaderd om actief deel te nemen aan spionage. De centrale vraag die door dit boek heen speelt, is in hoeverre Hammerstein op de hoogte was van deze activiteiten van zijn dochters. Hij heeft in ieder geval hun contactpersonen nooit ontmoet, maar bekend is dat de geheime redevoering van Hitler bij de Russen terecht is gekomen…

Enzensberger begon met het idee voor het boek ongeveer 50 jaar geleden, toen hij voor het eerst de naam van generaal Hammerstein hoorde. In de loop van de jaren nam zijn belangstelling voor de generaal steeds meer toe en uiteindelijk besloot de auteur over te gaan tot een daadwerkelijk grondig onderzoek om een boek te schrijven over deze intrigerende man. Hij maakte hiervoor onder meer gebruik van nieuw archiefmateriaal uit Berlijn, Moskou, München en Toronto. De aantrekkingskracht van een man als Hammerstein voor Enzensberger is niet zo verwonderlijk, als men bedenkt dat hij 16 jaar was toen de oorlog afgelopen was. Zoals zoveel van zijn tijdgenoten schaamde hij zich na de oorlog voor de misdaden die gepleegd waren door aanhangers van het nazi-regime. De auteur is altijd wantrouwen blijven koesteren tegenover de staat, wat ook blijkt uit andere werken van hem. Hij is daarom wel eens op één lijn gezet met de “angry young men”. Een groep Engelse schrijvers, die ontstond in de jaren ’50 en die zich in hun werk afzette tegen de gevestigde orde en burgelijkheid. Vanuit deze achtergrond bekeken is zijn speurtocht naar de “goede Duitser” dan ook goed te begrijpen, die gestalte heeft gekregen in “De eigenzinnigheid van Hammerstein”.

Bij het lezen van dit boek wordt al vrij snel duidelijk dat de schrijver zelf ook beschikt over een zekere eigenzinnigheid. In tegenstelling tot wat verwacht wordt, namelijk een biografie, blijkt de auteur gebruik te hebben gemaakt van verschillende stijlfiguren. Naast de biografische elementen zijn ook literaire elementen aanwezig, zoals essays, in de vorm van kanttekeningen, en dialogen. De dialogen vallen onmiddellijk op, omdat het postume interviews zijn van de schrijver met zijn hoofdfiguren. Hieruit spreekt de vaardigheid van Enzensberger, die hij heeft als toneelschrijver. Op deze wijze tracht de auteur meer begrip te krijgen voor de situatie, waarin de hoofdpersonen verkeerd hebben. Je kunt je afvragen of deze verrassende, maar onwetenschappelijke benaderingswijze afbreuk doet aan het boek. Mijns inziens niet. Door de hoofdpersonen denkbeeldig aan het woord te laten, zal ook bij de lezer meer begrip kunnen ontstaan voor de keuzes die Hammerstein en zijn familie gemaakt hebben. Voor iemand die een echte wetenschappelijke biografie wil lezen, kan deze aanpak echter als storend worden ervaren. Het is een kwestie van wennen, maar daarom zeker geen reden om “De eigenzinnigheid van Hammerstein” links te laten liggen. Het is een bijzonder boek, zowel qua schrijftrant als qua inhoud.