Een eindeloze colonne huifkarren beweegt zich langzaam voort over een uitgestrekte vlakte. Het lijkt een fragment uit een westernfilm, maar de mensen in de huifkarren zijn geen Amerikaanse kolonisten op weg naar een nieuwe toekomst, maar Duitsers die tijdens de Tweede Wereldoorlog op de vlucht geslagen zijn voor het oprukkende Rode Leger. De kale vlakte is niet de prairie, maar de dichtgevroren Oostzee die overgestoken moet worden om een veilig heenkomen te vinden, ver van het alsmaar dichter naderende Sovjetleger dat veel angst inboezemt vanwege het spoor van terreur dat het trekt door veroverd Duits gebied. De massale vlucht en ontbering van miljoenen Duitsers gedurende het laatste oorlogsjaar was lange tijd een taboeonderwerp; de Duitsers waren immers daders, geen slachtoffers. Het blijft een controversieel onderwerp, maar het is steeds beter bespreekbaar en niet langer uit den boze om het leed van onschuldige Duitsers te erkennen. De tweedelige Duitse speelfilm “Die Flucht”, die in 2007 door 11 miljoen Duitsers op televisie werd bekeken, heeft daaraan zeker bijgedragen.

Hoofdpersoon in de film is de jonge Duitse gravin Lena von Mahlenberg (Maria Furtwängler) die in de zomer van 1944 terugkeert naar het landgoed van haar familie in Oost-Pruisen om een conflict met haar zieke vader bij te leggen. Om haar vader tevreden te stellen, trouwt ze met graaf Heinrich von Gernstorff (Tonio Arango), de vader van haar dochtertje Vicky en majoor in het Duitse leger. Dit tot teleurstelling van Heinrichs jongere broer, Ferdinand (Max von Thun), die een oogje heeft op Lena en die door zijn spontane karakter beter lijkt te passen bij de vlotte gravin dan zijn saaiere broer. Lange tijd om stil te staan bij familieperikelen is er niet, want het landgoed stroomt vol met Duitse vluchtelingen die hun toevlucht zoeken bij de als hulpvaardig bekend staande familie Von Mahlenberg. Lena neemt de leiding over het personeel op zich, ziet toe op de krijgsgevangenen die werken op de landerijen van de familie en zorgt dat het drukbevolkte landgoed niet vervalt in chaos. Dat doet ze totdat het Russische leger zo dicht genaderd is dat het ook hier niet langer veilig is. Vervolgens organiseert ze de vlucht van het bonte gezelschap van vluchtelingen, personeelsleden en krijgsgevangenen.

Wat volgt is een barre tocht door het idyllische, maar verraderlijke winterse landschap. Gevaar valt niet enkel te verwachten van de naderende Russen, maar ook van fanatieke nazi’s die Hitlers verbod om te vluchten handhaven en “verraders” van dit bevel zonder aarzeling liquideren. Het is de wijze waarop de naziterreur wordt neergezet waardoor de film niet vervalt in een eenzijdig zelfbeklag. Duitsers zijn in “Die Flucht” enerzijds slachtoffers van zowel het Sovjetleger als het naziregime, maar anderzijds ook daders, want het waren natuurlijk Duitsers die het naziregime vormden en (stilzwijgend) steunden. Om dit tweezijdige beeld naar voren te brengen worden meerdere stereotypen opgevoerd: onder andere de fanatieke, lafhartige nazi, de kritiekloze soldaat die elk bevel klakkeloos opvolgt en de jarenlang geïndoctrineerde jongen die blijft geloven in de gepropageerde eindoverwinning. Dan is er nog de gravin die weliswaar nooit een fanatieke nazi is geweest, maar ook nooit oppositie geboden heeft. Ze staat symbool voor de zwijgende elite die te laat tot inkeer kwam. Typerend, maar ook erg voorspelbaar, is dat ze zich gaandeweg losrukt van haar echtgenoot (die tegen beter weten zijn bevelen blijft volgen met alle gevolgen van dien) en verliefd wordt op een Franse krijgsgevangene, Francois Beauvais (Jean-Yves Berteloot), een krachtige persoon die altijd al een fervent tegenstander is geweest van het naziregime.

De voorspelbaarheid en de stereotyperingen zijn de reden dat het in deze film helaas enigszins aan diepgang en spanning ontbreekt. In die zin heeft de film wel wat weg van een typisch, clichérijk Hollywooddrama. De flinke portie melodramatiek die veel Hollywoodfilms kenmerkt, ontbreekt echter gelukkig in deze film. Hier geen dramatische muziekjes en een overdreven uitvergroting van emoties. Het lijkt de bedoeling te zijn geweest van de makers om een film te maken die aantrekkelijk en goed te volgen is voor een groot en breed publiek. Dat is goed gelukt. Er is veel gedaan om een voldoende genuanceerd beeld te geven van de geschiedenis waaruit iedereen automatisch de juiste lessen trekt. Die lessen komen soms wat geforceerd over, maar de boodschap kan daarom niemand ontgaan. Concluderend is “Die Flucht” een mooi historisch familiedrama dat op heel oprechte en welafgewogen wijze aandacht geeft aan lang genegeerd leed.