De houding van de Nederlanders ten aanzien van de Jodenvervolging door nazi-Duitsland is een geschiedenis van uitersten. In de jaren dertig vonden vele duizenden Duits-Joodse vluchtelingen een voorlopig veilig onderdak in Nederland, totdat de toelatingseisen werden aangescherpt en de grenzen voor hen in mei 1938 gesloten werden. Na de Kristallnacht werden vanwege humanitaire redenen niettemin alsnog meer dan 20.000 Joden toegelaten. Het “gastvrije” Nederland wist zich weinig raad met nog meer vluchtelingen en totdat kamp Westerbork in oktober 1939 geopend werd, werden ze opgevangen in opvangkampen en -tehuizen, verspreid over Nederland. Daar heerste vaak een streng regime en werd hun bewegingsvrijheid sterk ingeperkt. Ten tijde van de Duitse bezetting werden er, met medewerking van onder andere de Nederlandse Spoorwegen en het politieapparaat, circa 107.000 Joden vanuit Nederland afgevoerd naar de concentratie- en vernietigingskampen. In verhouding met andere West-Europese landen hadden de Joden in Nederland de minste overlevingskans. Daarentegen zaten 15.000 Joden bij Nederlandse gezinnen ondergedoken en werden tot dusver 4.863 Nederlanders door Yad Vashem onderscheiden vanwege hun hulp aan Joden tijdens de oorlog. Alleen in Polen kregen meer personen die eer. In zijn boek “Gevecht om te overleven” eert Dan Kampelmacher deze groep Nederlanders, want zonder mensen als zij zouden hij en enkele duizenden andere Joden de oorlog niet overleefd hebben.

Na in 1938 uit Oostenrijk gevlucht te zijn vanwege het sterk toegenomen antisemitisme na de Anschluss bij Duitsland en het naderende onheil dat hij voelde aankomen, zocht Dan Kampelmacher een veilig onderdak in Nederland. Na een zenuwslopende reis belandde hij achtereenvolgens in drie interneringscentra, waaronder de beruchte Drentse gevangenis in Norg met het bijpassende gevangenisregime. Een plek waar hij zich terecht niet op zijn gemak voelde, want hij was immers geen misdadiger, maar een onschuldige vluchteling. Gelukkig waren de omstandigheden in de andere interneringscentra beter. Op zijn eigen verzoek werd hij uiteindelijk overgeplaatst naar een kindertehuis in Eindhoven. Als 19-jarige was hij hier eigenlijk niet op zijn plek, maar hij bracht er desalniettemin een aantal prettige maanden door. Het vertrek uit de hechte gemeenschap viel hem zwaar, maar hij moest aan zijn toekomst denken. Omdat hij in Eindhoven op een boerderij had gewerkt en dat bevallen was, wilde hij zich laten opleiden tot landbouwer. Dit ter voorbereiding van zijn geplande emigratie naar Israël. Hij meldde zich bij de Vereniging tot Opleiding van Palestina-Pioniers en kwam terecht op een afgelegen boerderij in de buurt van Rheden in Gelderland. De onvriendelijke, werkverslaafde boer onderwierp hem aan een haast niet vol te houden werkrooster. ’s Zomers werd er op de boerderij maar liefst zestien uren hard gewerkt. Op een vriendelijk gebaar van zijn baas hoefde hij daarbij niet te rekenen.

Toen brak de oorlog aan en begon de Duitse bezetting. Aanvankelijk was hij nog veilig op de afgelegen boerderij. Ook nadat hij op eigen verzoek werd overgeplaatst naar twee boerderijen met betere werkomstandigheden in respectievelijk het Twentse Wiene en Hengelo hoefde hij nog weinig rekening te houden met de bezetter. Pas nadat hij door de bezetter opgeroepen werd zich te melden in Amsterdam, besloot hij dat het tijd was onder te duiken. Inmiddels had hij namelijk gehoord over het vergassen van Joden in Polen en concludeerde hij dat hij uit handen van de Duitsers moest blijven. Na eerst ondergedoken te zijn geweest op een boerderij vlakbij Utrecht, kwam hij vervolgens terecht bij een onderduikadres in deze stad en later in Zeist. Een onderduiker in de letterlijke betekenis van het woord was hij niet, want op de boerderij werkte hij als boerenknecht en ook in de stad had hij een baantje en vertoonde hij zich onder een valse identiteit in het openbare leven. Naar eigen zeggen waren er in de omgeving van zijn onderduikadres in Utrecht zeker honderd mensen van de aanwezigheid van onderduikers op de hoogte, waaronder zelfs enkele personen met sympathie voor de bezetter of met familieleden in de NSB. Desondanks werden hij en zijn medeonderduikers niet verraden.

In tegenstelling tot zijn ouders overleefde Dan Kampelmacher de oorlog en bouwde hij daarna een indrukwekkende carrière op in Nederland, onder andere als wetenschappelijk directeur van het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid en buitengewoon hoogleraar aan de Universiteit van Wageningen. Zijn emigratieplannen naar Israël vonden geen doorgang.

Het verhaal van Dan Kampelmacher is bijzonder gedetailleerd en veelzijdig. Hij begint te vertellen over zijn jeugd, waarbij vooral zijn verslaglegging over het leven in het sjetl (een dorp met een vooral Joodse bevolking) in Polen waar zijn grootouders woonden bijzonder is. Dit omdat dergelijke gemeenschappen door de nazi’s compleet uitgeroeid werden en zulke ooggetuigenverslagen ons vertellen hoe het leven hier geweest moet zijn. Daarna beschrijft Kampelmacher het antisemitisme in Oostenrijk en zijn belevenissen in Nederland. Spanning, verontwaardiging, maar ook humor vormen de belangrijkste bestanddelen in dit prettig geschreven verhaal dat ook goed leesbaar is voor jongeren. Hoe tragisch zijn geschiedenis ook is, de schrijver beschrijft zijn verhaal op nuchtere toon. De nadruk ligt op zijn ervaringen, niet op zijn emoties. Het is knap hoe hij de sfeer en tijdsgeest van het vooroorlogse leven weet over te brengen en hoe hij je meesleept in zijn ervaringen met het Nederlandse boerenleven. De nadruk in dit boek ligt, verrassend genoeg, niet zozeer bij de Holocaust, maar meer bij het leven en de ervaringen van de auteur. De Jodenvervolging speelt in het boek een belangrijke, maar zeker niet dominante rol. Dan Kampelmachers levenslust maakt grote indruk. Zijn verhaal is één van de mooiste ooggetuigenverslagen die uitgeverij Verbum tot dusver uitgebracht heeft.