Het oordeel over de rol van de Duitse Wehrmacht tijdens het Derde Rijk is in de loop der tijd aan nogal wat veranderingen onderhevig geweest. De discussie werd en wordt gekleurd door argumenten waarbij objectiviteit niet altijd even hoog in het vaandel staat. Dat is niet verwonderlijk, want de Wehrmacht was tijdens het nazi-regime niet een of andere exotische organisatie die ver van de “gewone” Duitser afstond, maar een militaire machine waarin miljoenen mannen actief hebben gediend. Verreweg het overgrote deel van de Duitse soldaten die vochten en stierven in de woestijn van Noord-Afrika, bij de straatgevechten in Stalingrad en op het platteland van Normandië waren dienstplichtigen die zich met meer of minder enthousiasme voor “Führer und Vaterland” in de strijd wierpen. Alle reden dus om met belangstelling deze drie DVD’s te bekijken die gezien de titel nogal wat pretenderen. Het gaat bij deze documentaire immers niet om “een” geschiedenis van de Duitse Wehrmacht, maar om “de” geschiedenis van het leger dat een cruciale rol heeft gespeeld in de historie van de twintigste eeuw.

Maakt de documentaire deze aanspraak waar? Het antwoord moet ontkennend luiden. Een onderwerp waarover complete bibliotheken zijn volgeschreven en waarvan historici hun levenswerk hebben gemaakt laat zich niet uitputtend samenvatten in 150 minuten beeldmateriaal. Selectie is onontkoombaar. In een documentaire die zich richt tot een breed publiek moeten grote lijnen worden geschetst en brede verbanden worden gelegd. Sommige specialistische deelonderwerpen die voer zijn voor degenen die zich professioneel met dit thema bezighouden, krijgen onvermijdelijk minder aandacht. De vraag die zich opdringt bij het zien van deze documentaire is dan ook of de makers erin zijn geslaagd een afgewogen en genuanceerd beeld van de geschiedenis van de Wehrmacht in nazi-Duitsland te schilderen. Dit nu is niet het geval. Op een aantal cruciale punten schieten de makers namelijk tekort.

De eerste DVD beschrijft de geschiedenis van de Reichswehr en van de Wehrmacht tussen de twee wereldoorlogen. Aan het eind van deze DVD geven de makers een soort “mission statement” af. Ze stellen dat het niet de bedoeling is om alleen maar droog het verloop van veldslagen weer te geven, maar om ook de achtergrond van de gebeurtenissen te onderzoeken. Ze beloven een weerwoord te bieden tegen legendes en misverstanden die er nog steeds over de Wehrmacht bestaan. Deze hoogdravende pretenties worden echter niet waargemaakt. Om te beginnen wordt de kijker op de daarop volgende twee DVD’s juist wel overspoeld met een stortvloed aan details over het verloop van een groot aantal militaire operaties. Door de bomen gaat het zicht op het bos steeds verder verloren.

Ook het ontkrachten van legendes en misverstanden wordt door de makers vervolgens niet waargemaakt. Zo wordt er een traditioneel beeld van de Wehrmacht geschetst als een nagenoeg volstrekt a-politieke organisatie. De strijdkrachten van nazi-Duitsland zouden hebben bestaan uit een door en door integer officierskorps dat tot het bittere einde zonder uitzondering aloude Pruisische militaire tradities hoog in het vaandel bleef voeren. De soldaten worden door de commentaarstem consequent met de traditionele Pruisische term “Lanzer” (lansiers) aangeduid. Het zouden stuk voor stuk argeloze jongens zijn geweest die alleen maar het goede met het vaderland voorhadden en door Hitler werden misbruikt voor een ordinaire veroveringsoorlog. Natuurlijk, niet alle officieren waren fanatieke nazi’s en niet iedere soldaat stond te trappelen om vol overgave heel Europa onder de voet te lopen. Maar het op zijn minst aanbrengen van enige nuance had voor de hand gelegen. Dat komt op één punt wel erg pijnlijk tot uiting.

Enige jaren gelden trok een reizende tentoonstelling door Duitsland onder de titel “Vernichtungskrieg. Verbrechen der Wehrmacht 1941 bis 1944”. De doelstelling van de tentoonstelling was het weerleggen van de breed gedragen stelling dat er sprake was van een volledig “schone” Wehrmacht die altijd afstand had bewaard tot Hitler en het nazi-regime. De maker van de tentoonstelling constateert in de catalogus (in 1996 uitgegeven door het Hamburger Institut für Sozialforschung) dat de Wehrmacht op de Balkan en in de Sovjet-Unie geen “normale” oorlog heeft gevoerd, maar een vernietigingsoorlog tegen Joden, krijgsgevangenen en de burgerbevolking. Aan deze misdrijven heeft, zo stelt de maker, de Wehrmacht “actief en als gehele organisatie” deelgenomen. Talloze door de Wehrmacht begane misdrijven worden opgesomd en onderbouwd met schriftelijke bevelen afkomstig van de legerleiding waarin opdracht wordt gegeven tot het begaan van misdrijven of waarin afgrijselijke gebeurtenissen op zijn minst worden gelegitimeerd.

De tentoonstelling riep heftige reacties op van voor- en tegenstanders van de hier verkondigde opvatting. Een publiek debat in de media volgde en met name in de steden die de tentoonstelling aandeed liepen de gemoederen soms flink op. Aan de makers van de documentaire lijkt dit alles echter geheel te zijn voorbijgegaan. Er wordt een ongenuanceerd beeld geschetst van een Wehrmacht die louter werd bevolkt door frisse jongelui die met open armen werden ontvangen door de bewoners van de gebieden die onder de voet werden gelopen. Die waren zo enthousiast dat ze gelijk voor de Duitse zaak waren gewonnen. De soldaten aaien over kinderbolletjes en zitten gezellig te tafelen met de locale bevolking. Zeer kort wordt er melding gemaakt van misdrijven die met name in Oost-Europa zijn begaan, maar deze worden geheel op het conto van de Einsatzgruppen en de SS geschreven. Geen misverstand, de oorlogsmisdrijven van de Einsatzgruppen en SS kunnen niet genoeg worden benadrukt. Maar om een dergelijk rooskleurig beeld van de Wehrmacht te schilderen staat ver af van een genuanceerde benadering die van de makers van de documentaire mag worden verwacht.

Is een en ander reden om te komen tot een over de hele linie negatief oordeel? Dat zou te ver gaan. De kijker krijgt namelijk 150 minuten lang prachtige archiefbeelden voorgeschoteld, over het algemeen haarscherp en voor een aanzienlijk deel in kleur. De geïnteresseerde kijker zal daarbij enkele onjuistheden voor lief willen nemen. Zo komen de beelden chronologisch niet altijd overeen met het commentaar. We zien bijvoorbeeld Hitler op het terras van de Berghof vlak na de machtovername terwijl het verblijf in de hier getoonde omvang onmiskenbaar van latere datum is. Ook zouden de Moerdijkbruggen volgens de voice-over de Maas overspannen. Het getoonde materiaal maakt dit echter meer dan goed. Het eindoordeel moet dan ook luiden dat deze DVD-box een aanrader is voor degene die een mooie verzameling archiefbeelden wil aanschaffen, maar dat het commentaar pijnlijk tekort schiet in nuanceringen. Voor een afgewogen geschiedschrijving kan men beter terecht in de eerder genoemde volgeschreven bibliotheken.