Toen de Tweede Wereldoorlog in september 1939 begon, leefden er ongeveer 1,6 miljoen Joodse kinderen in het territorium dat in de daaropvolgende jaren bezet zou worden door de Duitsers en hun bondgenoten. Slechts 6 tot 11% van hen overleefde de oorlog, tegenover 33% van de volwassen Joden. Kinderen werden eerder het slachtoffer van het vernietigingsprogramma van de nazi’s dan volwassenen omdat ze ongeschikt waren voor arbeid. Eenmaal in de vernietigingskampen aangekomen, werden ze, net als bejaarden, zwangere vrouwen en zieken, direct naar de gaskamer gestuurd. Onder het naar verhouding kleine aantal Joodse kinderen dat na de oorlog in Europa nog in leven was, waren er duizenden die konden overleven dankzij de hulp van dappere mensen. Zij kregen een andere identiteit of doken onder, verborgen voor de buitenwereld. Deze Italiaanse film vertelt het waargebeurde verhaal van enkele van deze kinderen en hun helpers.

De film gaat over de vlucht naar Palestina van ongeveer veertig Joodse kinderen in de leeftijd van 6 tot 20 jaar uit verschillende Europese landen. Allemaal hebben ze hun ouders verloren in de vernietigingskampen. Gedurende hun reis worden ze bijgestaan door de leraar Josef Indig, de pianist Boris Jochverdson en de zwarthandelaar en vrouwenversierder Marco Schoky. Hun ontsnapping wordt gecoördineerd door Delasem, een humanitaire organisatie die Joden in Italië hielp bij hun emigratie. Ze komen allereerst terecht in Slovenië waar ze geconfronteerd worden met gevechten tussen partizanen en het Italiaanse leger. Daarna vinden ze een relatief veilig onderkomen in Villa Emma, een leegstaand landhuis in Nonantola, Noord-Italië.

Op dat moment wordt Italië nog geleid door Benito Mussolini en zijn fascisten. Onder Duitse druk hebben zij al in 1938 een anti-Joodse wetgeving ingevoerd. Ook worden buitenlandse Joden door hen geïnterneerd in Italiaanse gevangenissen en concentratiekampen. De Italianen weigeren echter mee te werken aan de deportatie van Joden naar de vernietigingskampen. Wanneer de Duitsers in 1942 steeds meer druk op hen uitoefenen om Joden uit te leveren, organiseren de Italiaanse militaire en burgerlijke autoriteiten zelfs een reddingsoperatie voor de Joden die verblijven in door Italië bezet gebied, zoals delen van Frankrijk, Joegoslavië en Griekenland. In totaal weten ze zo naar schatting 40.000 niet-Italiaanse Joden te redden.

Als Mussolini in juli 1943 wordt afgezet en de Italianen zich overgeven aan de geallieerden, grijpen de Duitsers hun kans om invloed over Italië te verkrijgen. Mussolini wordt opnieuw in het zadel gezet als leider van een marionettenstaat en Duitse troepen vallen het land binnen. Dit betekent het begin van de Holocaust in Italië. Tot dusver zijn de Joodse kinderen in Villa Emma onbereikbaar geweest voor de nazi’s, maar nu zijn ze ook hier niet langer veilig. De SS is de groep Joodse vluchtelingen namelijk al geruime tijd op het spoor. De fanatieke beulen kunnen het niet verkroppen dat de kinderen en hun begeleiders telkens door hun handen konden glippen en sturen direct een arrestatie-eenheid naar het landhuis. Dat betekent het einde van het betrekkelijk onbezorgde leven op het Italiaanse platteland. Opnieuw moet er gevlucht worden. Een zorgeloos, nieuw leven in Palestina lijkt nog erg ver weg.

De Holocaust wordt in Nederland en België heel vaak benaderd vanuit nationaal perspectief. We hebben onze handen vol aan de rol van onze eigen landen in de geschiedenis van de Jodenvervolging en daarom zijn we niet altijd even goed op de hoogte van de situatie in andere landen. Zeker de geschiedenis van de Jodenvervolging in Italië is erg bijzonder door de wijze waarop het Duitse deportatiebeleid hier tot de zomer van 1943 succesvol werd tegengewerkt, nota bene door hun eigen bondgenoten. Daarbij moeten we goed in het oog houden dat dit filmverhaal gedramatiseerd is en dat het moeilijk is om feiten en fictie te onderscheiden omdat het eigenlijke verhaal onbekend is voor de meeste Nederlandse en Vlaamse kijkers. Wanneer bijvoorbeeld een groep Duitse soldaten de wapens richt op Italiaanse soldaten die op hun beurt hun wapens op de Duitsers richten om de kinderen te beschermen, ontstaat toch enige twijfel of de heldenmoed van het Italiaanse leger niet lichtelijk uitvergroot wordt in deze film. Die scepsis kan echter ook voortkomen uit het contrast waarin deze Italiaanse heldenmoed staat ten opzichte van de vrij fel bekritiseerde rol van de Nederlandse en Belgische autoriteiten gedurende de Jodenvervolging. Jammer is dat de speelfilm op de DVD niet ondersteund wordt met een documentaire of een uitvoerigere historische onderbouwing. Dat had enige scepsis en twijfel makkelijk kunnen voorkomen.

De lichte twijfel over of bepaalde gebeurtenisssen wel of niet daadwerkelijk hebben plaatsgevonden, hoeft echter geen invloed op de beleving van deze film te hebben. Ondanks dat de film veel minder gruwelijke fragmenten bevat dan de meeste andere Holocaustfilms, maakt hij toch grote indruk. De fanatieke wijze waarop dit groepje wezen – onschuldigere en kwetsbaardere slachtoffers bestaan er nauwelijks – wordt bejaagd door verbeten nazi’s toont de meedogenloosheid en enorme misdadigheid van Hitlers vernietigingsprogramma nog eens extra aan. Ontroerend is een fragment waarin een 5-jarig Joods meisje zich richt tot een beeldhouwwerk van Jezus Christus aan het kruis en aan hem, de God van de christenen, vraagt of hij wil vragen aan haar God, de God van de Joden, of hij kan terugkomen, omdat ze denkt dat Hij haar vergeten is.

In een ander aangrijpend fragment moeten de kinderen op hun vlucht een brug oversteken, terwijl Italiaanse soldaten en partizanen elkaar van beide kanten van deze brug beschieten. Wanneer één van de kinderen in alle onschuld de brug oversteekt, wordt het vuren direct gestaakt. Voor de strijdende partijen staat de oorlog even stil om kinderlevens te besparen. Dat staat in grote tegenstelling tot die andere partij, die er op uit was om een bruut einde te maken aan diezelfde kinderlevens. De enorme radicaliteit van dit vernietigingsprogramma en de onschuld van de slachtoffers wordt in “Hidden Children” op treffende wijze weergegeven.