Brief van Willy Just over de gaswagen (05-06-1942)

De vergassing van Joden door de nazi’s vond niet alleen plaatst in de vernietigingskampen, maar ook door middel van vergassingswagens, de zogenaamde “Spezialwagen”. De slachtoffers werden in het laadcompartiment van deze vrachtwagens opgesloten en vervolgens vergast door de uitlaatgassen die door middel van een pijpleiding het compartiment ingeblazen werden.

Op de volgende twee pagina’s vindt u de oorspronkelijke tekst en een vertaling van een brief die door Willy Just op 5 juni 1942 aan Walter Rauff werd verzonden. In deze brief wordt het functioneren van de “Spezialwagen” gedetailleerd beschreven. In de brief zijn meerdere eufemismen gebruikt. Wanneer Willy Just schrijft dat “97.000 zijn verwerkt”, bedoelt hij dat 97.000 Joden omgebracht zijn in de gasvrachtwagens. Wanneer hij naar de capaciteit en de lading van de vrachtwagens verwijst, bedoelt hij de hoeveelheid slachtoffers die tegelijkertijd in het laadcompartiment omgebracht kon worden.

De inhoud van dit document is gruwelijk. Zelden werd het vermoorden van mensen in een officieel document op een dergelijke technische en afstandelijke manier beschreven.

Willy Just, de schrijver van deze brief, was werkzaam binnen de automobielorganisatie van de Sicherheitspolizei (AMT II D 3 a, Kraftfahrwesen der Sipo). De ontvanger van deze brief, SS-Obersturmbahnführer Walter Rauff, was hoofd van de technische afdeling (AMT II D, Technische Angelegenheiten) van het Reichssicherheitshauptamt (RSHA).

II D 3 a (9) Nr. 214/42 g.Rs.		Berlin, den 5 Juni 1942
		Einzigste Ausfertigung.
		Geheime Reichssache!

I. Vermerk:

Betrifft: Technische Abänderungen an den im Betrieb eingesetzten und an den sich in Herstellung befindlichen Spezialwagen.

Seit Dezember 1941 wurden beispielsweise mit 3 eingesetzten Wagen 97 000 verarbeitet, ohne daß Mängel an den Fahrzeugen auftraten. Die bekannte Explosion in Kulmhof ist als Einzelfall zu bewerten. Ihre Ursache ist auf einen Bedienungsfehler zurückzuführen. Zur Vermeidung von derartigen Unfällen ergingen an die betroffenen Dienststellen besondere Anweisungen. Die Anweisungen wurden so gehalten, daß der Sicherheitsgrad erheblich heraufgesetzt wurde.

Die sonstigen bisher gemachten Erahrungen lassen folgende technische Abänderungen zweckmäßig erscheinen:

1.)	Um ein schnelles Einströmen des CO unter Vermeidung von Überdrucken zu ermöglichen, sind an der oberen Rückwand zwei offene Schlitze von 10 x 1 cm lichter Weite anzubringen. Dieselben sind außen mit leicht beweglichen Scharnierblechklappen zu versehen, damit ein Ausgleich des evtl. eintretenden Überdruckes selbsttätig erfolgt.
2.)	Die Beschickung des Wagens beträgt normalerweise 9 - 10 pro m2. Bei den großräumigen Saurer-Spezialwagen ist eine Ausnutzung in dieser Form nicht möglich, weil dadurch zwar keine Überlastung eintritt, jedoch die Geländegängigkeit sehr herabgemindert wird. Eine Verkleinerung der Ladefläche erscheint notwendig. Sie wird erreicht durch Verkürzung des Auf- baues um ca. 1 m. Vorstehende Schwierigkeit ist nicht, wie bisher, dadurch abzustellen, daß man die Stückzahl der Beschickung vermindert. Bei einer Verminderung der Stückzahl wird nämlich eine längere Betriebsdauer notwendig, weil die freien Räume auch mit CO angefüllt werden müssen. Dagegen reicht bei einer verkleinerten Ladefläche und vollständig ausgefülltem Laderaum eine erheblich kürzere Betriebsdauer aus, weil freie Räume fehlen. In einer Besprechung mit der Herstellerfirma wurde von dieser Seite darauf hingewiesen, daß eine Verkürzung des Kastenaufbaues eine ungünstige Gewichtsverlagerung nach sich zieht. Es wurde betont, daß eine Überlastung der Vorderachse eintritt. Tatsächlich findet aber ungewollt ein Ausgleich in der Gewichtsverteilung dadurch statt, daß das Ladegut beim Betrieb in dem Streben nach der hinteren Tür immer vorwiegend dort liegt. Hierdurch tritt eine zusätzliche Belastung der Vorderachse nicht ein.
3.)	Die Verbindungsschläuche zwischen Auspuff und Wagen rosten des öfteren durch, da sie im Innern durch anfallende Flüssigkeiten zerfressen werden. Um dieses zu vermeiden, ist der Einfüllstutzen nunmehr so zu verlegen, daß eine Einführung von oben nach unten erfolgt. Dadurch wird ein Einfliessen von Flüssigkeiten vermieden.
4.)	Um eine handliche Säuberung des Fahrzeuges vornehmen zu können, ist der Boden in der Mitte mit einer dicht verschließbaren Abflußöffnung zu versehen. Der Abflußdeckel mit etwa 200 bis 300 mm erhält einen Syphonkrümmer, sodaß dünne Flüssigkeit auch währen des Betriebes ablaufen kann. Zur Vermeidung von Verstopfungen ist der Krümmer oben mit einem Sieb zu versehen. Dicker Schmutz kann bei der Reinigung des Wagens durch die große Abflußöffnung fortgespült werden. Der Boden des Fahrzeuges ist zur Abflußöffnung leicht zu neigen. Hierdurch soll erreicht werden, daß alle Flüssigkeiten unmittelbar zur Mitte ab- fliessen. Ein Eindringen der Flüssigkeiten in die Röhren wird somit weitgehendst unterbunden.
5.)	Die bisher angebrachten Beobachtungsfenster können entfallen, da sie praktisch nie benutzt werden. Bei der Fertigung weiterer Fahrzeuge wird durch den Fortfall der Fenster mit Bezug auf die schwierige Anbringung und dichte Abschließung derselben erhebliche Arbeitszeit eingespart.
6.)	Die Beleuchtungskörper sind stärker als bisher gegen Zerstörungen zu sichern. Das Eisengitterwerk ist so hoch gewölbt über den Lampen anzubringen, daß eine Beschädigung der Lampenfenster nicht mehr möglich ist. Aus der Praxis wurde vorgeschlagen, die Lampen entfallen zu lassen, da sie angeblich nie gebraucht werden. Es wurde aber in Erfahrung gebracht, daß beim Schließen der hinteren Tür und somit bei eintretender Dunkelheit immer ein starkes Drängen der Ladung nach der Tür erfolgt. Dieses ist darauf zurückzuführen, daß die Ladung bei eintretender Dunkelheit sich nach dem Licht drängt. Es erschwert das Einklinken der Tür. Ferner wurde festgestellt, daß der auftretende Lärm wohl mit Bezug auf die Unheimlichkeit des Dunkels immer dann einsetzt, wenn sich die Türen schließen. Es ist deshalb zweckmäßig, daß die Beleuchtung vor und während der ersten Minuten des Betriebes eingeschaltet wird. Auch ist die Beleuchtung bei Nachtbetrieb und beim Reinigen des Wageninnern von Vorteil.
7.)	Um eine schnelle und leichte Entladung des Fahrzeuges zu erreichen, ist ein ausfahrbarer Rost anzubringen. Er ist auf kleinen Rädern in U-Eisen-Schienen zu führen. Das Aus- und Einfahren hat mit einer unter dem Wagen angebrachten Drahtseilzugwinde zu geschehen. Die mit der Anbringung beauftragte Firma hält diese Ausführungsart wegen Kräfte- und Materialmangel z.Zt. für undurchführbar. Die Ausführung ist bei einer anderen Firma anzuregen.

Vorstehende technische Abänderungen sind an den im Betrieb befindlichen Fahrzeugen nur dann nachträglich auszuführen, wenn jeweils ein Fahrzeug einer anderen größeren Reparatur unterzogen werden muß. An den in Auftrag gegebenen 10 Saurer-Fahrgestellen sind die vorstehenden Abänderungen so weit als möglich zu berücksichtigen. Da die Herstellerfirma gelegntlich einer Rücksprache betonte, daß konstruktive Abänderungen z.Zt. nicht oder nur für kleinste Abänderungen möglich sind, ist bei einer anderen Firma der Versuch zu unternehmen, mindestens eines dieser 10 Fahrzeuge mit allen Neuerungen und Abänderungen, die sich bisher aus der Praxis ergaben, auszustatten. Ich schlage vor, die Firma in Hohenmauth mit der Einzelausführung zu beauftragen.

Nach den Umständen ist bei diesem Fahrzeug mit einer späteren Fertigstellung zu rechnen. Es ist dann nicht nur als Muster-, sondern auch als Reservefahrzeug bereitzuhalten bzw. einzusetzen. Bei Bewährung sind die übrigen Fahrzeuge nacheinander aus dem Betrieb zu ziehen und dem Musterfahrzeug entsprechend umzubauen.

II. Gruppenleiter II D
SS-Obersturmbannführer Rauff

mit der Bitte um Kenntnisnahme und Entscheidung vorgelegt.

II D 3 a (9) Nr. 214/42 g.Rs.		Berlijn, 5 Juni 1942
		Enige kopie.
		Geheime staatsaangelegenheid!

I. Vermerk:

Betreft:Technische aanpassingen aan de in bedrijf en in productie zijnde Spezialwagen.

Vanaf december 1941 werden er met drie ingezette wagens als proef 97.000 verwerkt, zonder dat er gebreken optraden aan de wagens. De bekende explosie in Kulmhof kan als een incidenteel geval worden beschouwd. De oorzaak kan aan incorrect gebruik worden toegeschreven. Om dergelijke incidenten te vermijden, zijn speciale instructies gericht aan de betrokken diensten. De veiligheid is aanzienlijk verhoogd ten gevolge van deze instructies.

De ervaring tot op heden heeft aangetoond dat de volgende aanpassingen nuttig zouden zijn:

1.)	Om de snelle distributie van CO (koolmonoxide) te vergemakkelijken, evenals een opbouw van overdruk te vermijden, zullen twee spleten van 10 bij 1 centimeter bij de bovenkant van de achterwand worden aangebracht. De overdruk kan door een gemakkelijk regelbare scharnierende metalen klep, aan de buitenkant worden gecontroleerd en worden afgevoerd.
2.)	De capaciteit van de wagens is normaal gesproken negen tot tien per vierkante meter. Bij de grote Saurer-Spezialwagen is een capaciteit van dit formaat niet mogelijk. Weliswaar treedt er geen overbelasting op, maar de manoeuvreerbaarheid op alle soorten terreinen wordt hierdoor sterk verminderd. Een verkleining van de laadruimte lijkt noodzakelijk. Dit kan bereikt worden door het verkorten van de laadruimte met circa 1 meter. Bovenstaand probleem is niet op te lossen door het aantal stuks in de lading te verminderen, zoals voorheen gedaan werd. Bij een vermindering van het aantal stuks wordt een langere werkingsduur noodzakelijk, omdat de vrije ruimte ook gevuld moet worden met CO. Daarentegen is bij een verkleind laadoppervlak en een volledig gevulde laadruimte een aanzienlijk kortere bedrijfsduur voldoende, omdat vrije ruimte ontbreekt. Gedurende een vergadering met de fabrikant werd er door hen echter op gewezen dat een verkorting van het compartiment een ongunstige gewichtsvermindering met zich meebrengt. Benadrukt werd dat er een overbelasting van de vooras op zou treden. Daadwerkelijk ontstaat er echter ongewild een compensatie in de gewichtsverdeling, omdat de lading gedurende het bedrijf vanwege de door hun nagestreefde verplaatsing naar de achterdeur altijd voornamelijk daar ligt. Hierdoor treedt een overbelasting van de vooras niet op.
3.)	De pijp die de uitlaat met de bestelwagen verbindt, neigt te roesten omdat ze vanaf de binnenkant wordt aangetast door vloeistoffen die in de uitlaat stromen. Om dit te vermijden zou de pijp zo moeten worden verlegd dat deze naar beneden is gericht, zodat de gassen van boven naar beneden naar binnen stromen. De vloeistoffen zullen zo verhinderd worden om in de pijp te stromen.
4.)	Om het handmatig schoonmaken van het voertuig mogelijk te maken, moet in het midden van de vloer een afsluitbare drainage-opening aangebracht worden. Onder het afsluitdeksel van 200 tot 300 mm bevindt zich een elleboogsifon, zodat dunne vloeistoffen ook tijdens het gebruik kunnen weglopen. Om verstoppingen te voorkomen is de kromming van boven voorzien van een zeef. Het dikkere vuil kan door de grote drainageopening worden gespoeld wanneer het voertuig wordt schoongemaakt. De vloer van het voertuig kan licht aflopend naar de drainageopening worden gemaakt. Op deze wijze kunnen alle vloeistoffen onmiddellijk naar het midden afvloeien. Het binnendringen van vloeistoffen in de uitlaatpijpen wordt zodoende tegen gegaan.
5.)	De observatievensters die tot nu toe zijn geïnstalleerd zouden kunnen worden verwijderd, aangezien zij nauwelijks worden gebruikt. Aanzienlijke arbeidstijd zal in de productie van de nieuwe bestelwagens kunnen worden bespaard door het achterwege laten van de moeilijke luchtdichte montage van het venster met slot.
6.)	De belichting is beter tegen vernieling te beschermen dan tot nu toe het geval is. Het traliewerk dat de lampen moet beschermen moet hoog genoeg aangebracht zijn zodat het onmogelijk is om de lamp te breken. Het schijnt dat deze lampen nauwelijks ooit worden aangezet. Vanuit de praktijk hebben de gebruikers voorgesteld dat zij zouden kunnen worden afgeschaft. De ervaring toont echter dat, wanneer de achterdeur wordt gesloten en de duisternis binnentreedt, de lading de drang krijgt om, uit angst, hard tegen de deur te duwen. De reden hiervoor is dat de lading de drang heeft om naar het licht te gaan. Dit belemmert het sluiten van de deur. Men heeft ook opgemerkt dat het lawaai dat door het sluiten van de deur wordt veroorzaakt, verbonden is met de vrees die door de duisternis wordt gewekt. Het is daarom passend om de lichten vóór en tijdens de uitvoer enkele minuten aan te houden. De verlichting is ook nuttig bij nachtelijk gebruik en bij het schoonmaken van de bestelwagen van binnen.
7.)	Om het snel leegmaken van de voertuigen te vergemakkelijken, moet een verwijderbaar rooster op de vloer worden geplaatst. Het rooster zal op rollen in een U-vormig spoor glijden. Het zal worden verwijderd en in positie worden gezet met behulp van een kleine katrol die onder het voertuig wordt geplaatst. De firma die met de uitvoering daarvan wordt belast heeft verklaard dat dit momenteel niet uitvoerbaar is vanwege een gebrek aan personeel en materialen. Een andere firma zal moeten worden gevonden.

De technische veranderingen die voor de voertuigen dienen te worden uitgevoerd zullen worden gepland wanneer belangrijke reparaties aan deze voertuigen noodzakelijk blijken. De wijzigingen in de tien reeds bestelde Saurervoertuigen zullen zoveel als mogelijk worden uitgevoerd. De fabrikant maakte in een vergadering duidelijk dat de structurele wijzigingen, met uitzondering van de minder belangrijke, momenteel tijdelijk niet kunnen worden uitgevoerd. Een poging moet daarom worden ondernomen om een andere firma te vinden die op tenminste één van deze tien voertuigen de noodzakelijke wijzigingen en aanpassingen, die die op de praktijk zijn gebaseerd, kan uitvoeren. Ik stel voor dat de firma in Hohenmauth met de uitvoering wordt belast.

Wegens de huidige omstandigheden zullen wij een latere datum van voltooiing voor dit voertuig moeten verwachten. Het zal dan niet alleen beschikbaar worden gesteld als testvoertuig, maar ook als reservevoertuig. Zodra het voertuig is getest zullen de andere voertuigen na elkaar worden teruggetrokken vanuit actieve dienst om vervolgens dezelfde wijzigingen te ondergaan.

II. Gruppenleiter II D
SS-Obersturmbannführer Rauff

ter beoordeling en besluitvorming.