Niceto Alcalá-Zamora

Niceto Alcalá-Zamora was één van de sleutelfiguren in de periode die leidde tot de Spaanse Burgeroorlog. Hij werd de belangrijkste leider tijdens het ontstaan van de Tweede Spaanse Republiek en werd haar eerste president. Zijn afzetting als president was één van de aanleidingen voor de Spaanse Burgeroorlog.

Niceto Alcala Zamora Bron: Wilco Vermeer collection

Niceto Alcalá-Zamora y Torres werd op 6 juli 1877 geboren in Priego de Cordoba, Spanje. Hij was de zoon van Manuel Alcalá-Zamora en Francisca Torres y del Castillo. Van origine advocaat was Niceto al op jonge leeftijd politiek geëngageerd en trad toe tot de Spaanse Liberale Partij (Partido Liberal). Hij klom al snel op en werd gekozen in het Spaanse Lagerhuis (Congreso de los Disputados) en in 1905 in het parlement, (de Cortes). In 1917 werd hij benoemd tot Minister van Publieke Zaken en in 1922 tot Minister van Defensie. Hij zat in die tijd ook namens Spanje in de Volkenbond.^[1]

Toen op Koning Alfonso XIII de staatsgreep door General Miguel Primo de Rivera op 13 september 1923 accepteerde, weigerde Alcalá-Zamora samen te werken met het nieuwe regime. Op 13 april 1930 nam hij deel aan een bijeenkomst in Valencia waarbij hij zichzelf Republikein verklaarde en was hij één van de leidende figuren van het zogenaamde Pact van San Sebastián op 17 augustus 1930 waarbij een revolutionair comité werd geformeerd met als doel een machtsovername in Spanje. Deze door militairen geleide coup, de opstand van Jaca, vond vroegtijdig plaats op 12 december 1930, maar mislukte. Als één van de leiders achter de coup, werd Niceto Alcalá-Zamora gevangen gezet.^[2]

Op 12 april 1931 wisten de Republikeinen tijdens de Gemeenteraadsverkiezingen zoveel steun in de provinciesteden te winnen dat Koning Alfonso zich gedwongen zag om af te treden. Alcalá-Zamora verliet de gevangenis en zette zichzelf aan het hoofd van een Tijdelijke Revolutionaire Regering. Zichzelf Premier verklarend liet hij de ministeries in Madrid bezetten en riep hij op 14 april 1931 de Tweede Spaanse Republiek uit.^[3][4]

Op 15 oktober van hetzelfde jaar trad hij af omdat hij zich niet kon verenigen met twee artikelen van de nieuwe grondwet waarin een strikte scheiding tussen kerk en staat werd vastgelegd. Als katholiek vond hij dat hiermee de staat zich vervreemde van het overgrote deel van de katholieke bevolking van Spanje. Desondanks werd hij op 10 december 1931 met overmacht aan stemmen door het Spaanse parlement gekozen tot President van Spanje.

In 1933 ontbond hij het parlement (de Cortes) wat leidde tot nieuwe verkiezingen welke een grote overwinning voor rechts opleverde, precies de groeperingen in het oude parlement welke hij door de ontbinding tegen zich in het harnas had gejaagd. Bij deze verkiezingen kreeg de CEDA (Confederation Espanola de Derechas Autonomas) de meeste zetels, maar onvoldoende om zelfstandig te regeren. President Niceto Alcalá-Zamora weigerde de CEDA leider José Maria Gil-Robles tot premier te benoemen en wees Alejandro Lerroux aan van Radicale Republikeinse Partij (Partido Republicano Radical), die met de CEDA samenwerkte. De CEDA kreeg aanvankelijk twee ministersposten welke Gil-Robles later wist uit te breiden naar vijf. Toen hij een poging deed de functie van Premier binnen te slepen, liet Alcalá-Zamora op 7 januari 1936 wederom het parlement ontbinden en schreef nieuwe verkiezingen uit.^[5]

Dit keer behaald links een nipte overwinning, maar het parlement nam een nieuwe grondwet aan waarbij de Cortes zelf de macht kreeg de President af te zetten indien deze het parlement twee maal vroegtijdig had ontbonden. Deze duidelijke aanval op President Alcalá-Zamora resulteerde in het afzetten van de President op 7 april 1936 en de verkiezing van Manuel Azana een radicaal linkse kandidaat. Deze actie van het parlement kan worden gezien als de opmaat tot de Spaanse Burgeroorlog.^[6]

Zamora in Miraflores, Peru Bron: Public Domain (onbekend)

Niceto Alcalá-Zamora was op reis door Scandinavië toen de Spaanse Burgeroorlog uitbrak. Toen hij te horen kreeg dat milities van de regering zijn bezittingen en huis hadden geplunderd, besloot hij niet terug te keren naar Spanje en vestigde hij zich in Frankrijk. Na de bezetting van een deel van Frankrijk door de Duitsers en de installatie van het Vichy-regime, emigreerde Alcalá-Zamora in januari 1942 naar Argentinië. Hij overleed op 18 januari 1947 in Buenos Aires. Het zou tot 1979 duren voordat zijn lichaam werd overgebracht naar Spanje en werd herbegraven in de Cementerio de la Almudena in Madrid.

Noten

1. Payne, 2017, pag. 1
2. Paz, 2007, pag. 148-160
3. Beevor, 2001, pag. 39
4. Paz, 2007, pag. 164
5. Casanova, 2010, pag. 122-123
6. Lopez, 2015, pag. 47