In “Popiól i Diament”/”Ashes and Diamonds” (1958) zien we de politieke en sociale chaos in Polen in de laatste dagen van de oorlog.
De film speelt zich af rond de nacht van de overgave van Duitsland op 8 mei 1945. In het Poolse plaatsje waar de film zich afspeelt is dan al geen Duitser meer te vinden. Een drietal verzetsmensen uit het Binnenlandse Leger (Armia Krajowa) moet een communistische partijbons vermoorden even buiten de stad. Wanneer een jeep met twee inzittenden nadert, wordt deze onder vuur genomen en worden de inzittenden doodgeschoten. Overtuigd van de afloop vertrekken de verzetsmensen naar de stad als vervolgens nog een auto nadert. Hierin zit de communistische partijbons die zich bij het aanschouwen van de dode mannen bewust is van de vergissing van het verzet.

In het hotel in de stad komt Maciek, de jongste van de verzetsmannen, er achter dat de communistische partijbons niet dood is. Rest de mannen niets anders dan alsnog hun oorspronkelijke opdracht te vervullen. Maciek, getekend door de opstand in Warschau, zoekt afleiding in de armen van een jonge bardame. Hij beleeft een korte, maar heftige nacht met haar. Ze geeft hem het gevoel dat zijn levensstijl betekenisloos is in het nieuwe Polen. Verscheurd tussen trouw en geweten schiet Maciek de partijbons toch die nacht neer, terwijl deze juist op weg is naar zijn zoon die is opgepakt als lid van het Binnenlandse Leger. De man sterft terwijl het vuurwerk boven de stad het einde van de oorlog aangeeft. Het is de opmaat naar een tragisch einde van de film.

“Popiól i Diament” is een film vol met sterke beelden: de vlammen die uit het slachtoffer slaan met op de achtergrond het altaar; het Christusbeeld dat omgekeerd heen en weer zwenkt in de ruines waar Maciek en zijn nieuwe geliefde doorheen slenteren; de scčne in het hotel waar Maciek en Andrzej hun gevallen kameraden herdenken met brandende glazen drank op de bar. Deze en andere beelden laten, met alle symboliek, de rauwe realiteit zien van een oorlog.

“Popiól i Diament” is geen standaard oorlogsfilm, alleen al omdat het een Oost-Europese film is die handelt over het einde van de oorlog. Waar na de oorlog in West-Europa de vrijheid gloorde, was dit in Oost-Europa wezenlijk anders: de ene bezetter maakte plaats voor de andere. Daarnaast onderscheidt Wadja zich door het gebruik van (religieuze) symboliek in combinatie met een politieke lading van veel andere Oost-Europese filmmakers.
De liefhebber van film zal sowieso niet teleurgesteld worden. Wie oog heeft voor het fraaie camerawerk, de zorgvuldige regie en de sterke acteerprestatie van met name Cybulski in de rol van Maciek ziet een prachtig, ingetogen cinematografisch schouwspel. “Popiól i Diament” is een klassieke oorlogsfilm, hard en zonder de opsmuk die we kennen van de meeste westerse oorlogsfilms.

De dvd-kwaliteit is vrij goed, de beelden zijn scherp en contrastrijk, erg belangrijk bij zwart-wit films. De (engelse) ondertiteling gaat soms wat snel voorbij, maar volstaat zeker.