Op 27 januari 1945 stuitten soldaten van het Rode Leger in het Poolse dorpje Oswiecim op een uitgebreid complex van barakken en ruïnes omheind door hoge hekken met prikkeldraad. De Russen werden bij het betreden van deze onbekende locatie tegemoet getreden door uitgemergelde mensen die in veel gevallen meer dood dan levend waren. De gestreepte uniformen duidden erop dat deze hevig verzwakte mannen en vrouwen gevangenen waren, maar waarom zaten zij gevangen en waar waren hun bewakers?

Op dat moment wisten de Sovjet-soldaten nog niet dat ze het beruchte concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz waren binnengetreden waar tijdens de oorlogsjaren 1,1 miljoen joden, zigeuners, homoseksuelen en andere ongewenste minderheden door de nazi’s systematisch werden omgebracht. De mensen die ze aantroffen behoorden tot een groep van ongeveer 7.650 mensen die in het kamp waren achtergelaten, terwijl hun bewakers naar schatting 56.000 andere gevangenen gedwongen hadden om in zogenaamde ‘dodenmarsen’ naar het westen te lopen. Slechts weinigen van hen overleefden deze barre tocht.

Exact zestig jaar later, op dezelfde locatie, staken hoogwaardigheidsbekleders uit verschillende landen een kaarsje aan ter herinnering aan de 1,1 miljoen mensen die om het leven kwamen in de ‘fabriek van de dood’. Auschwitz stond weer volop in de belangstelling, mede door de BBC documentaire “Auschwitz: The Nazis and the Final Solution” (van de makers van “The Nazis: A Warning from History”) die met Nederlandse ondertiteling te zien was op de Belgische televisiezender Canvas. Just Entertainment bracht deze 6-delige documentaire uit op dubbel DVD.

Aan de hand van interviews, archiefbeelden, digitale beelden en opnames in het huidige Auschwitz wordt een beeld geschetst van de positie van Auschwitz in de gehele historie van de Endlösung. Deel 1 tot en met 5 van deze serie gaan over de periode maart 1940 tot december 1944. In deel 1 en 2 wordt het ontstaan van Auschwitz behandeld en zien we onder andere dat het kamp oorspronkelijk voor Russische krijgsgevangenen bedoeld was en op welke wijze de eerste gaskamers gebouwd werden. Deel 3 laat zien hoe Auschwitz fungeerde als de spil in het systematisch uitroeien van de joden en andere door de nazi’s ongewenste bevolkingsgroepen en in deel 4 komt de corruptie door SS-bewakers aan bod. Deel 5 behandelt onder andere de vraag waarom de geallieerden de gaskamers van Auschwitz en de spoorwegen daar naar toe nooit gebombardeerd hebben om de massavernietiging te dwarsbomen.

De periode vanaf 1945 komt in deel 6 aan bod. We zien onder andere hoe de uitvoeders van de massamoord berecht werden en hoeveel van hen uiteindelijk onbestraft bleven. Het is erg interessant dat tussen de originele beelden en interviews acteurs bepaalde situaties in het kamp uitbeelden. Daarnaast maakten moderne computertechnieken het mogelijk om een beeld te schetsen van hoe het kamp er in de jaren 1940-1945 uit moet hebben gezien.

Zoals we inmiddels van de BBC wel gewend zijn en mede door de deskundige medewerking van historicus Ian Kershaw, bekend van de onovertroffen twee-delige biografie over Hitler, is deze documentaire van hoog niveau. Niet alleen wordt in deze documentaire de geschiedenis van Auschwitz behandeld, maar ook komt de holocaust in een breder perspectief aan bod. Alhoewel de holocaust een gruwelijk thema is, wordt dit thema op zeer respectvolle wijze gepresenteerd. Het wordt duidelijk welke verschrikkingen hebben plaatsgevonden in Auschwitz, maar de documentaire is zeker geen aanéénschakeling van gruwelijke beelden. Verder is het enorm interessant dat niet alleen de slachtoffers, maar ook de daders van de massavernietiging aan het woord komen. Dit vergroot de objectiviteit van de documentaire en belicht tevens een kant van de holocaust die helaas niet altijd op objectieve wijze benaderd wordt.

Net als “The Nazis: A Warning from History” is het bekijken van deze documentaire de moeite meer dan waard. De documentaire is objectief, duidelijk te begrijpen, uitgebreid en daarnaast visueel gezien van een hoog niveau. Computertechnieken, die steeds vaker ter illustratie gebruikt worden in documentaires, visualiseren de reeds beschikbare en bekende informatie en vormen hiermee een uitstekende toevoeging aan deze documentaire. Voor iedereen die geïnteresseerd is in de geschiedenis van Auschwitz en de holocaust en het belangrijk vind dat de kennis over deze onderwerpen verspreid wordt, is deze documentaire een absolute aanrader.

Zestig jaar na de bevrijding van Auschwitz is de BBC erin geslaagd om met “Auschwitz: The Nazis and the Final Solution” een monument op film te zetten dat door de gebruikte filmtechnieken past bij onze tijd. De tragiek die in de documentaire zal mensen overtuigen van de verschrikkingen die hebben plaatsgevonden in Auschwitz en zal er hopelijk aan bijdragen dat we dit kamp en deze periode niet vergeten. We kunnen de geschiedenis niet meer veranderen, we hebben echter wel de macht om te voorkomen dat we ooit de opbouw van een tweede Auschwitz moeten aanschouwen.