"Onderduiken bij de bezetter" vertelt het verhaal van Nederlanders die tijdens de bezetting werkten in één van de 64 Arbeidsdienstkampen in Nederland. De titel is een uitspraak die veel werd gebruikt tijdens de bezetting in de Tweede Wereldoorlog. Het was bedacht door de leiding van het Nederlandse leger. Ruim 55.000 ex-beroepsmilitairen en veel jongemannen vanaf 18 jaar oud moesten beschermd worden. Ze mochten niet in de Duitse handen vallen en dan verplicht voor de Duitsers arbeid verrichten in Duitsland of in andere bezette gebieden dan Nederland. Ook moesten ze beschermd worden tegen het ingezet worden als militair in het Duitse leger. Dit was geen eenvoudige opgave en het ging om erg grote aantallen personen die deze bescherming nodig hadden.

Wat de Nederlandse legertop te Amersfoort had, waren vele werkverschaffingskampen, die net voor en tijdens de crisis van de jaren dertig van de vorige eeuw waren gebouwd. Ze werden gebruikt om werkeloze mannen te laten werken voor hun steungeld met een kleine extra beloning en kost en inwoning. Dit ging door tijdens de bezetting. Ook hadden ze veel hogere militairen die allemaal leidinggevenden konden worden. De kampen waren door heel Nederland heen en er konden ook barakken van kampen verplaatst worden.

Het plan was om 64 kampen in alle provincies, behalve Noord-Holland, Zuid-Holland en Zeeland, door het leger in gebruik te laten nemen en twee kampen voor het opleiden van de militairen voor hun taak. De leidinggevenden kregen er een vaste baan en elk half jaar kwamen er in elk kamp 100 tot 150 jongemannen als dienstplichtige voor een half jaar lang voor een training. Ze moesten veel werkzaamheden doen in het belang van de Nederlandse maatschappij. Helpen met oogsten, wegen en bruggen aanleggen, veengrond afgraven enz. Alle kosten, inclusief een kleine vergoeding, werden betaald door de Nederlandse overheid. De Duitse bezetters zagen dit als een geweldig mooi plan en wilden er hun nationaalsocialistische propaganda aan koppelen. Ze beschouwden het als een geweldig mooi en nuttig pro-Duits cadeau dat ze in de schoot geworpen kregen. Echter, de werkelijkheid bestond uit veel verzet en de bescherming van velen tegen de inzet voor en in Duitsland. Veel militairen die opgeleid werden tot leidinggevende kregen in een verlenging een brandweer- en/of politie-opleiding aangeboden en konden daardoor aan het werk gaan bij gemeenten, bedrijven of de politie. Pas in 1944 werden bijna alle leidinggevenden van de kampen van de Nederlandse Arbeidsdienst (NAD) vervangen door NSB’ers. Dit kwam omdat de oude leiding massaal ging onderduiken.

Na de NAD-dienst van een halfjaar kon een jongeman ook doorstromen naar de politie-opleiding te Schalkhaar. Na de opleiding kreeg deze dan een baan bij de politie in de grote steden in het westen van Nederland. Ook was een baan bij de grensbewaking mogelijk. Een baan bij de Duitse politie werd door bijna niemand na de opleiding aangenomen. De geschiedenis van de kampen van de Nederlandse Arbeidsdienst wordt in het boek voornamelijk beschreven op basis van de Arbeidsdienstkampen in Sellingen, Ter Apel en Ommen.

Ook kon men tijdens of na de politie-opleiding gaan onderduiken. Twee nadelen van het onderduiken waren dat men alle vrijheid kwijt was en dat men afhankelijk was van voedsel dat anderen moesten regelen. Het gevaar van onderduiken was dat als men werd opgepakt er zwaar gestraft werd door de Duitse bezetter. Verplicht werken in Duitsland, in dienst genomen worden als Duitse militair, naar een concentratiekamp gestuurd worden of doodgeschoten worden als een verrader, dit was allemaal mogelijk. Ook degene die een onderduikadres verschafte kreeg een forse straf.

Verder was er nog de mogelijkheid om onder te duiken bij de bezetter in de Noordoostpolder. Deze polder was in 1942 drooggelegd en er moesten veel sloten gegraven worden voor de afwatering. Dit was erg zwaar werk. De Duitsers zagen de uitbreiding van landbouwgrond als erg belangrijk en lieten dit gebied daarom zoveel mogelijk met rust. Hierdoor werden de letters NOP door het verzet afgekort tot Nederlands Onderduikers Paradijs. Voor het zware werk kreeg men goed betaald, was men veilig en uit beeld voor de Duitsers en men kreeg ook nog eens kost en inwoning in de barakken.

Ruim 20.000 Nederlandse mannen hebben hier gebruik van gemaakt tijdens de bezetting. Iedereen had een eigen reden om er te zijn. Het werk in de Polder en alle kosten werden door de Nederlandse regering betaald. De valkuil: het betalen en inzetten van arbeiders zag de Duitse bezetter als zeer pro-Duits.

Heel bijzonder is een verklaring in het boek waarin iemand aangeeft dat er juist ook in het Duitse grensgebied met Nederland Duitse families bereid waren om Nederlandse onderduikers in hun boerderij op te nemen. Dit is natuurlijk het ultieme "onderduiken bij de bezetter". Deze Duitsers gaven ook belangrijke informatie door aan het Nederlandse verzet. Over en weer hebben veel families in beide landen in hun grensgebieden al eeuwenlang familieleden, ook verder van de grens verwijderd.

Door de vele afbeeldingen, archiefstukken, originele brieven en verhalen van overlevenden ontstaat een goed beeld van de sfeer en de gedwongen keuzes die velen moesten maken tijdens de Duitse bezetting. Het boek is ook een geschikt geschiedenisboek voor het onderwijs geworden.