Fotoverslag Marineschule Wesermunde (Bremerhaven)

Door: Maurice Laarman

In 1939 verstuurd Hans Vogl een ansichtkaart vanuit de Marineschule Wesermunde (MSW). Hij zette een kruisje bij het raam waar zijn Stube is. 71 jaar later ging een klein comite van de Werkgroep Kriegsmarine, een informele club van mensen die zich met name richt op de relatie tussen Nederland en de Duitse Kriegsmarine, eens kijken of het raampje er nog zat. We werden niet teleurgesteld.



Wie echter de plaatsnaam Wesermunde intoetst in het navigatieapparaat in de auto wordt wel teleurgesteld. Van 1924 tot 1947 werd voor de huidige plaats Bremerhaven de naam Wesermunde gebruikt, wat ontstaan was door het samenvoegen van verschillende gemeentes. Na de Duitse capitulatie en het indelen van de bezettingszones bleek dat de kust, en daarmee de havens, in Engels gebied lagen. De Amerikanen hadden echter ook een haven nodig en kregen Bremen toegewezen. Door wat grenscorrecties werd Wesermunde ingedeeld bij Bremen en kreeg het de naam Bremerhaven.

In een bocht van de Geeste, een rivier die uitmondt in de Weser, staat het kazerne-complex. Het is aan drie zijden omsloten door water. Langs de walkant liggen hier en daar brokken beton en metaal, even verderop is een modern, kleurig woonwijkje aangelegd.


Luchtfoto uit de folder van de Marineoperationsschule (MOS).

De kazernes zijn in de typische jaren 30 stijl, zoals men die overal in Duitsland kan aantreffen. Bij de hoofdingang is een grote stenen adelaar zichtbaar, met een typische derde rijk kop. Helaas mogen we het terrein niet op, het is weekend en er is niemand om ons te begeleiden. De dienstdoende wacht is echter vriendelijk, toont interesse in het meegebrachte fotoalbum en kan ons e.e.a. vertellen over welke gebouwen er nog zijn en welke niet.


Detail van de hoofdingang. De adelaar zit er nog, alleen zonder swastika.

Dan maar er om het complex heen lopen, wat ook een goede indruk geeft. Direct langs het water is het een kale bedoening, met hier en daar wat betonresten. Een grote kraan uit de jaren vijftig staat er nog, eenzaam en uit perspectief. Vergane glorie. Dit terrein was tot in de jaren zestig gebruik bij de Rickmers werf, waarna deze verhuisde naar een ruimere locatie elders in de stad. In 1986 ging de werf failliet, tegenwoordig is Rickmers een rederij. We zouden dit natuurlijk niet vermelden als er geen link was met de Kriegsmarine; de M-Boten M-101 tot M-104 & M-271 tot M-280 en enkele hulpschepen werden er gebouwd, ook vond er ombouw en reparatie voor de KM plaats.


Restanten van de werf.


De poort is nog behouden, erachter een nieuw gebouw.

Aan de overkant van het water, op de locatie van de tegenwoordige school was nog een werf gevestigd, de tot 1928 actieve Tecklenborg werf. De fusie in 1926 van de werf met A.G.Weser tot DESCHIMAG (Deutsche Schiff- und Maschinen Aktiengesellschaft) zou twee jaar later de doodssteek blijken te zijn. De directie besloot de produktie te concentreren op de locatie van Weser en Tecklenborg stil te leggen en ontmantelen. De Kriegsmarine verworf de grond en bouwde er, na sloop van de werfgebouwen, de Marineschule. Het Verwaltungsgebouw, Graue Esel genaamd, bleef behouden en werd opgenomen in het complex. Helaas is het prachtige Jugendstilpand in 1971 alsnog afgebroken.


De nieuwe kazerne in 1938,met rechts het inmiddels verdwenen Verwaltungsgebouw.

De voorbereidingen voor de MSW begonnen in april 1935 in Wilhelmshaven. Personeel werd gezocht, machines gekocht. Na een half jaar waren de eerste kazernes klaar en trok de MSW met een feestelijke parade Wesermunde in. 1938 was de bouw uiteindelijk geheel voltooid.

Op de school werd machinepersoneel opgeleid. Ze kwamen hier terecht na hun militaire basisopleiding bij een SStA (Schiffstammabteilung) De leergang werd ATG genoemd, wat staat voor Algemein Technische Grundausbildung. Daar waren er destijds overigens twee van, de andere bevond zich in Kiel. Bij de kazernes waren motoren en andere installaties in een machinehal opgesteld, zodat het vak ook in praktijk geleerd kon worden. Verder waren er verschillende kleine vaartuigen in gebruik. Na succesvolle afsluiting van de opleiding kon nog een meer specifieke aanvullende opleiding worden gevolgd, waarna men uiteindelijk klaar was voor een boordcommando.


Praktijk...


en theorie.

Van 1935 tot 1940 was er nog een tweede opleidingsinstituut hier gevestigd, de 2. Marine-Unteroffizierslehr-Abteilung (2.M.L.A). Theoretisch onderwijs, infanteriedienst, sport en zeemanschap waren de vakken die de onderofficieren volgden.

De Werkgroep Kriegsmarine beschikt over een aantal goede contacten met Duitse veteranen. Dat kan waardevol zijn voor nadere details. Egon Otten uit Wilhelmshaven bezocht in 1944 de school, ten tijde van de aanslag op Hitler, 20 juli. Toen hij op een gegeven ogenblik uit het raam van zijn kamer op de binnenplaats keek schrok hij, de aangetreden matrozen brachten de Hitlergroet. Dat werd normaal nooit in de marine gedaan! Deze werd na de aanslag verplicht ingevoerd bij de marine, maar Egon dacht dat de wereld niet meer klopte.Van de aanslag had hij nog niet gehoord en de groet moest hij daarna nog vele malen doen.

Na de Duitse capitulatie in 1945 maakte de US Navy gebruik van de kazernes, totdat in 1956 de Bundesmarine het complex weer overnam. Tegenwoordig is de Marineoperationsschule (MOS) er gevestigd, waarbij jaarlijks circa 4000 man een opleiding volgen.
Hoe lang dat zo blijft met een aldoor krimpende en wegbezuinigde marine is echter de vraag. De nadruk ligt op tactiek en electronica, de machines zijn verschroot of naar het museum gebracht.

Het complex is niet veel veranderd sinds 1935. De poortgebouwen en sporthal zijn vervangen door moderne varianten, de machinehal is weg, en de grote zuil met adelaar is ook al lang verdwenen. Er werd echter ook wat bijgebouwd tijdens de oorlog, twee imposante Luftschutzbunkers van het type T-750 & T-1100. De T staat voor Truppenmannschaftsbunker, het getal erachter voor het aantal personen dat hier een onderkomen kon vinden tijdens een luchtaanval. Het was een ontwerp van de Kriegsmarine voor gebruik bij werven, scholen en andere marine-inrichtingen.


Hetzelfde zicht als de eerste foto, 74 jaar later.


De kazerneblokken hebben een naam, hier de Goeben, vernoemd naar een Pruissische generaal uit de Frans-Duitse oorlog 1870/71.


De T-750 bunker.

En zo konden we het raampje van de ansichtkaart terugvinden, en ons verdiepen in een fragment van de bewogen Duitse geschiedenis. Voor wie zelfs eens wil gaan kijken, de omgeving biedt voldoende gelegenheid een dagtrip te plannen. Het scheepvaartmuseum is vlakbij, evenals de laatste type XXI duikboot U-2540. In de nooit voltooide Valentinbunker te Bremen zouden deze worden gefabriceerd. Maar dat is voor een volgende fotospecial.