TracesOfWar heeft uw hulp nodig! Elke euro die u bijdraagt steunt enorm in het voortbestaan van deze website. Ga naar stiwot.nl en doneer!

Tiergartenstrasse

Titel: Tiergartenstrasse
Schrijver: Erik Larson
Uitgever: Karakter
Uitgebracht: 2018
Pagina's: 412
ISBN: 9789045215051
Omschrijving:

"Een van de vreemdste diplomaten die ooit hebben bestaan", zo werd de Amerikaanse oud-ambassadeur in Duitsland William Dodd beschreven in een editie uit 1939 van de nazikrant Der Angriff. Van 1933 tot 1937 was de diplomaat de hoogste vertegenwoordiger van de Verenigde Staten in Duitsland. Een "kleine, droge, nerveuze, pedante man", vervolgde het boosaardige artikel over hem, "wiens verschijning op diplomatieke en maatschappelijke bijeenkomsten onvermijdelijk tot slaapverwekkende verveling leidde." Deze vijandigheid kwam niet uit de lucht vallen. Bij zijn terugkeer in de VS was Dodd uitgegroeid tot uitgesproken criticus van de nazi’s. Eerst was hij nog vol hoop geweest dat de regering van Hitler zich zou matigen, maar hij zag het land snel afglijden naar een gewelddadige dictatuur.

In "Tiergartenstrasse", de Nederlandse vertaling van "In the Garden of Beasts" (eerder verschenen als "Liefde & spionage in Hitlers Berlijn"), vertelt de Amerikaanse journalist Erik Larson over Dodds eerste jaar als ambassadeur in Berlijn. De eerste keuze van president Franklin Roosevelt was hij niet, maar omdat anderen bedankten voor de eer kwam men bij de geschiedenisprofessor uit Chicago uit. Samen met zijn vrouw en volwassen zoon en dochter betrok hij in Berlijn de eerste twee verdiepingen van een herenhuis aan de Tiergartenstrasse 27a. De bovenste verdieping werd bewoond door een Joodse bankier en zijn moeder, die zich door de aanwezigheid van de Amerikaanse ambassadeur in hun huis veilig waanden voor het antisemitisme van de nazi’s. Hun buurman was niemand minder dan SA-leider Ernst Röhm, wiens bruinhemden in de straten van Berlijn met geweld hun macht opeisten. Dodd zou al snel te maken krijgen met de losse handjes van de SA, waar ook Amerikaanse staatsburgers het slachtoffer van werden, vooral als ze op straat de Hitlergroet niet brachten, wat voor hen officieel ook niet verplicht was.

Naast de ambassadeur speelt zijn dochter Martha een hoofdrol in het boek van Larson. De 25-jarige Amerikaanse leek zich na aankomst in de Duitse hoofdstad al snel thuis te voelen en was eerst enthousiast over de nazibeweging. "De jeugd kijkt stralend en hoopvol", dweepte ze in een brief aan een vriend, "ze zingen met glanzende ogen en een feilloze tong de edele geest van Horst Wessel toe. Gave en mooie knapen zijn het, deze Duitsers, goede, oprechte, gezonde mystieke, brutale, fijne, hoopvolle, tot de dood en liefde in staat zijnde, ernstige, kostelijke, prachtige en vreemde wezens – deze jongeren van het moderne Hakenkreuz-Duitsland." De ambassadeursdochter vond gemakkelijk toegang tot hogere sociale kringen, bezocht feestjes en onderhield intieme relaties met illustere types, waaronder Gestapo-chef Rudolf Diels, wiens voorkomen door de auteur beeldend beschreven wordt als "zo sinister als dat van een schurk in een B-film". De ambassadeursdochter werd ook voorgesteld aan Adolf Hitler, die op haar een bescheiden en saaie indruk maakte. Zijn ogen omschreef ze echter als "opzienbarend en onvergetelijk, ze leken lichtblauw van kleur, hun blik was intens, vast, hypnotiserend."

Een belangrijk onderwerp in Larsons boek is de Amerikaanse houding tegenover het antisemitisme van de nazi’s. Opvallend is zijn constatering dat Dodd zelf ook niet vrij was van vooroordelen over de Joden. Zo deed hij zijn beklag over het aantal Joodse medewerkers op de ambassade dat volgens hem niet in verhouding was met van het percentage Joden in de VS. De rabiate, gewelddadige Jodenhaat van de nazi’s veroordeelde hij echter, maar het was niet gewenst dat hij al te uitdrukkelijk uiting gaf aan zijn afkeuring. Weliswaar was hij door Roosevelt naar Duitsland gestuurd met de missie om de Amerikaanse idealen uit te dragen, maar binnen het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken vreesde men dat de eigenzinnige ambassadeur de diplomatieke betrekkingen zou beschadigen. Larson citeert uit een onthullend memorandum van dit ministerie waarin gereageerd wordt op een resolutie die president Roosevelt opdroeg publiekelijk afstand te nemen van de Duitse Jodenvervolging. Daarin werd gewaarschuwd dat een dergelijke veroordeling door Roosevelt zou kunnen leiden tot "een zeer scherpe discussie" met de naziregering "die hem, zoals bijvoorbeeld voorstelbaar is, zou kunnen vragen om uit te leggen waarom de negers van dit land niet het volledige stemrecht genieten; waarom het lynchen van negers in de staat van senator Tydings [Maryland] en andere staten niet wordt belet of streng wordt bestraft […]."

Pas na zijn terugkeer in de VS kon Dodd zich openlijk uitspreken tegen het antisemitisme en de oorlogszucht van nazi-Duitsland, wat hem in Duitsland tot een persona non grata maakte. Hoe de wat naïeve en gematigde diplomaat zich ontwikkelde tot groot criticus van de nazi’s wordt door Larson fascinerend beschreven. Dat hij dit heeft gecombineerd met de losbandige belevenissen van ambassadeursdochter Martha maakt het boek een geslaagde mix van serieuze geschiedschrijving en "boulevardnieuws". Zowel aan de hand van de ervaringen van de ambassadeur als van zijn dochter (die haar positieve mening over de nazi’s na een jaar ook moest bijstellen) schetst de auteur bovenal een beklemmend beeld van hoe nazi-Duitsland zich al ver voor de oorlog ontwikkelde tot schurkenstaat, met de Nacht van de Lange Messen als climax. De gespannen sfeer in de straten van Berlijn voorafgaand aan en tijdens deze bloedige afrekening met de top van de SA wordt enerverend beschreven. Dit op uitgebreid (archief)onderzoek gebaseerde en meeslepend geschreven boek wordt afgesloten met een beschrijving van hoe het de hoofdpersonen na 1934 verging.

Beoordeling: Uitstekend

Informatie

Artikel door:
Kevin Prenger
Geplaatst op:
13-04-2018
Laatst gewijzigd:
14-04-2018
Feedback?
Stuur het in!

Afbeeldingen